Ажыктыг казымал байлактар шиңгээлдезиниң адырынга Тывага 2,5 муң ажыг ажылчын олуттарны тургузар беш улуг инвестиция төлевилели тургустунар деп, ТР-ниң Саң-хөө яамызы Тываның Баштыңы Владислав Ховалыгга илеткелинде айыткан.
«Лунсин», «Тардан Голд», «Межегейхөмүр», «Тываның даг-руда компаниязы» болгаш “Голевтиң даг-руда компаниязы» компанияларының ажыл-чорудулгазынга үндезилеп, ындыг түңнелди эксперттер үндүргеннер. Саң-хөөчүлерниң санап турары-биле алырга, ук бүдүрүлгелерниң бөгүн республика бюджединче киирип турар үндүрүглери боттуң орулгаларының 15 хире хуузу болуп турар. Ажылдакчыларның ниити саны 2500 хире кижи, оларның 70 хуузу тус черниң чурттакчылары болур.
Шак ынчалдыр, Кызыл-Даштыгның хөй металлдыг мөөң чыдымын шиңгээдип турар «Лунсин» деп кыдат компания 2014–2022 чылдар дургузунда республика бюджединче 3,6 млрд рубльди төлээн. Эң улуг үндүрүг төлекчилериниң бирээзи «Тардан Голд» тывыш компаниязы болур. Ол регионнуң казназынче 1,5 млрд рубльди шилчиткен.
Бии-Хем кожуунда чес-порфирий чыдымының, Эрзинниң Тастыг деп черинде литийниң мөөң чыдымының шиңгээлдези оон-даа артык беримчелиг болур. Чижек кылдыр алырга, Ак-Сугнуң төлевилели 26 чылдың дургузунда 279 млрд хире рубльди киирер, литийниң тывыжы республикага 150 млрд рубль боттуң орулгаларын киирер.
Оон аңгыда, чаа төлевилелдерниң иштинде ажылчын туруштарны 1,5 катап хөйнү тургузары көрдүнүп турар. Чижээлээрге, Ак-Сугнуң мөөң чыдымының шиңгээлдезин боттандырып тура, Голевтиң даг-руда компаниязы 2 муң ажылчынга хереглелдиг турган. Тастыгның төлевилелиниң талазы-биле боттанылганың хуусаазы 30 чыл, баш бурунгааргы күш-ажылчы курлавырлалга хереглел – 1 муң ажыг специалистер болгаш ажылчыннар.
Аңгы-аңгы адырларга ажылчын туруштардан аңгыда, инфраструктураны тургузарынга, ону улам ыңай хөгжүдеринге арга-шинектер тыптып турар. Чижек кылдыр алырга, Ак-Сугнуң төлевилелиниң иштинге бедик вольтулуг электри дамчыдылгазының шугумун тудуп эгелээн, ол энергетика күчүлерин республикага курлавырлаарындан аңгыда, ооң артыкшылдыын амдыгаа чедир “дең чырыынга”, автономнуг генераторларның ачызы-биле чурттап чораан чурттакчылыг черлерни электрижидер шинекти берип турар.
Шак мындыг чаагайжыдылга Тываның чедери берге Тастыгның чыдымының шиңгээлдезин база манап турар. Эвээш дизе, маңаа демир-орук болгаш автомобиль оруктарының, электри-биле хандырылганың, харылзааның черлерин тудары эргежок чугула.
А. ХЕРТЕК белеткээн
“Шын” № 85 2023 чылдың ноябрь 8