Найысылал Кызыл хоорайның кудумчуларын делгемчидериниң дугайында медээлер массалыг информация чепсектеринде-даа, кижилерниң чугаа-соодунда-даа көвүдээн. Бо медээлерге хамаарыштыр мындыг эскеригни кылза, ында улуг-ла частырыг чок боор. Кызылдың эрги микрорайоннарында кудумчуларны делгемчидер арга чок. Олар канчаар туттунган-дыр, ынчаар ажыглаар апаар. Кудумчуларның оруктарын алгыдып болур арга бар болгаш, бо талазы-биле ажылдарны “Айыыл чок болгаш шынарлыг оруктар” деп федералдыг төлевилелдиң 2022 чылда акша-хөреңгизи-биле кылып эгелээн.
Кызыл хоорайда машиналар көвүдээн. Олардан аңгыда, машиналарлыг хөй кижилер найысылалга кожууннардан хүннүң-не кээп турар, ынчангаш хоорай иштинге автомобиль шимчээшкини нарыыдаан. Кызылдың кудумчуларында оруктарга автомобиль шимчээшкининге таарымчалыг болгаш айыыл чок байдалды тургузары-биле оларны септеп, автотранспорт шимчээшкининиң уг-шиин башкарар талазы-биле ажылдарны мурнуку чылдарда база чорудуп турган. Хоорайның иштинге болгаш чамдык микрорайоннарның аразынга машиналыг аргыжары элээн эптиг-даа, дүрген-даа апарганын демдеглеп каары база артык эвес.
Чижээлээрге, Кызылдың Титов кудумчузунда орукту 2021 чылда алгыдып, Бай-Хаакская кудумчузунда оруктуң капитал септелгезин чорудуп, оларны ниитизи-биле дөрт дилиндектиг кылдыр калбартып, аай-дедир ийи-ийи дилиндекке шимчээшкинниг кылдыр септээн. Иркутская кудумчуну калбартыр асфальтылап, ону Бай-Хаакская кудумчуже үндүргени төп болгаш мурнуу микрорайоннар аразынга автомобиль шимчээшкининге эптиг апарган. Кызыл хоорайның иштинге пассажирлер аргыштырылгазын экижидеринге бо алгыг кудумчуларны долузу-биле ажыглавайн турарын эскерип болур. Алгыдыр туткан Титов кудумчузундан Кечил-оол кудумчузунче пассажирлер аргыштырар автобустарның эвээжи. Пассажирлерлиг автобустарның хөй кезии “шил боостаазы” дег кызаа Бухтуев кудумчуда сыңмарлашпышаан хевээр.
Хоорай иштинге пассажирлер аргыштырылгазын экижидер сорулга-биле, Ленин кудумчузунуң оруунга, улустуң чугаалажыры-биле алырга, “кармактарны” кылып турар. Оларны “парковка” деп адаары ол билиишкинге шоолуг-ла дүүшпес. “Кармактар-даа” болза, автотранспорт шимчээшкининге олар эптиг байдалды тургузары черле чөп.
Ленин кудумчузунда өскерилгелерге хоорайның чурттакчыларының хамаарылгазы аңгы-аңгы болган. Машиналар тургузар черлер кылыр дээш, ыяштарны тура соп турарынга, ооң-биле холбаштыр хоорайның агаары баксырап болурунга оларның чамдыызы таарзынмаан. Тура соккан теректерниң барык шуптузу шагда-ла олурткан, дазылдары кургап-ирээн, барып дүжериниң кырында “кырган” теректер дээрзин демдеглеп каалыңар.
Төп Ленин кудумчузунуң эгезинде дыштанылга парыгы – Интернациональная кудумчузу кварталга автотранспорт шимчээшкини эң ылаңгыя № 2, № 7 школаларның өөреникчилеринге дыка айыылдыг. Чүге дээрге ол кварталда бо школалардан аңгыда, Кызылдың уран чүүл колледжи дээш өске-даа өөредилге черлери, Тыва культура төвү дээш албан черлери бар. Оларга ажыл-херек аайы-биле келген кижилерниң, уруг-дарыын 2, 7 дугаар школаларга сөөртүп эккелген ада-иелерниң машиналары, эң ылаңгыя эртен-кежээ, шуут сыңышпас апаар. Оларның аразы-биле школаже чадаг келген оолдар, уруглар эртип, автомобиль озал-ондаанга таваржыр чыгыы чоруп турарлар. Ол айыылды болдурбайн барып болурунуң аргазы тургустунган деп 2, 7 дугаар школаларда өөренип турар ажы-төлдүң ада-иелери санап турар. Чүге дээрге Ленин кудумчузу, 8 дугаар бажың деп адресте эргилээн бажыңны бускаш, чурттакчыларын чаа бажыңнарже көжүрген. Ленин биле Интернациональная кудумчуларның белдиринде, Тыва культура төвүнүң дужунда хостуг чер участогу тывылган. Аңаа автотранспорт тургузар шөл кылып каар болза, ол чоок-кавыга автомобиль шимчээшкини эптиг болгаш айыыл чок апарып болур. Ол шөлге 7 дугаар школаның өөреникчилериниң ада-иелери болгаш башкылары, Тыва культура төвүнүң, республиканың үндүрүг инспекциязының болгаш Тыва Республика талазы-биле Росреестр эргелелиниң Кызыл хоорай килдизиниң ажылдакчылары машиналарын тургузуп болур. Хосталган чер участогунга машиналарны амгы үеде хөйү-биле тургузуп турары – Ленин кудумчузу, 8 дугаар бажың деп адреске машиналар тургузар шөл тударының эргежок чугулазының бир херечизи.
Чанынга автотранспорт тургузар шөл чок хөй-ниити черлериниң бирээзи Кочетов – Комсомольская кудумчуларның белдиринде, Кочетов кудумчузу, 35 дугаар бажың деп адресте “Дом быта” МУБ-туң 5–6 каът бажыңы. Ында амгы үеде эңдерик садыг-наймаа дээш амыдырал-хандырылганың хөй санныг биче бүдүрүлгелери ажылдап турар Ынчангаш ооң девискээри кончуг хайым, хөй машина-балгат шимчеп турар чер. Ооң чанынга автотранспорт тургузар шөл тудар байдал тывылган деп болур. Чүге дээрге Кочетов кудумчузу, 37 дугаар бажың деп адресте куруг чер участогу бар.
Бир эвес “Айыыл чок болгаш шынарлыг оруктар” деп федералдыг төлевилелдиң Кызыл хоорайга тускайлап берген акша-хөреңгизи четчир чүве болза, Ленин кудумчузу, № 8, Кочетов кудумчузу, № 37 адрестерде куруг чер участоктарынга автотранспорт тургузар шөлдерни 2022 чылда тудары күзенчиг.
Шаңгыр-оол Моңгуш.