“Горбачёвтуң үелери” деп адаарывыс чылдарда хөй аал чурттаар бажыңнарның подъездилериниң эжиктеринде азы бажыңнарның ханаларында мындыг бижикти номчааш, ооң ужур-утказын билбейн, бажым ыжар турган. Ам бистиң аравыста чок эжим харын бажым секпередип, ооң утказын тайылбырлап берген чүве ийин. “Куштар” дээрге бисти, тываларны, ынча дээр чүве ышкажыл. “Сирилээн-кавылаан, кезээде “бажы аараан” чоруур тываларны ижиртиңер, чемгериңер деп “маяк”-тыр” деп эжим тайылбырлаан чүве. Шынап-ла, ындыг бижиктиг бажыңда албан арага садар “адрес” турар боор – шынары хирелиг арага чиижеңнеп садып турар кижи квартиразының эжиинде бичии көзенек хевирлиг ажыткыыш кылгаш, эжиин демир хана-карак-биле дуңзааладып алган болур. Ажы-төлдүг өг-бүле суг болза, амыр-чыдын чок халалыг аа? Дүн дургузунда соктанып кээрлерниң саны-даа та чеже чүве. Кара хилинчек-тир ийин. Ооң алыс чылдагаан-барымдаазы – ажык-кончаа, акша-ла ыйнаан.
Ол үелерде эрге-хоойлу камгалаар органнар өйлеп-өйлеп-ле рейдилер чорудуп, ынча-ынча “адрестерни” хагган бис деп илеткээр. Кезек болганда өске черге чемгерикчи “адрес” чаъс соонда мөөгү дег үне халып кээр. Ам ындыг “маякты” “Чоннуң оолдарынга” көргүзер болза, та кайы хире амыраарлар.
Кандыг-даа күрүнениң бюджединде таакпы болгаш арага-дары кылыгларындан кирип турар үндүрүглер болгаш чыылдалар сөөлгү эвес черни ээлеп турар. Шаандан тура Россия ижер чурт-ла болгай. Петр I хаан безин арагачыларны кезедир дээш оларның хөрээнге аар демир калбаңнааш аскаш безин чадап кагды. Организминде арагага удур камгалал болур фермент чок Сибирьниң, тывалар ышкаш, чоннарын доң спирт оя чип, оон адыртынмас хамаарылгалыг болдурган. Тывалар база ол салдардан адырлып чадап чорлар ийин.
Арагалаар чорук-биле демиселдиң аргалары-ла хөй, оларның аразында эки-даа, багай-даа дуржулга бар. Маңаа ону чыскаап канчаар. Чүгле эки дуржулганы деткиир, багайын сойгалаар дээрден башка. А шуут чүнү-даа кылбайн, кандыг-даа демисел чорутпайн олуруптар болзувусса, чүден дора.
Бир катап каъттар аразында ханада көк фломастер-биле бижип каан “Кури ногу” деп бижик номчаан мен. Бадып бар чыткан тыва оолдан бо чүү дээни ол деп айтырарымга, “Будуң тырт” дээн чүве ышкажыл дээн. Аай-бажын мынчага чедир билип чадап каан мен. Оът тыртар оолдар-даа ынчап турар ирги бе? Шаанда кээшпени “козья ножка” деп, дүрүгге ораап алгаш, тыртар-ла боор чүве. Тенек оолдар ынчаар ораап алгаш, оъдун тыртып турбаан бе? Аныяктарның дылы-биле “соктунар” дээр ийикпе?
Кижи бүрүзү, ооң иштинде эрге-хоойлу камгалаар черлерниң ажылдакчылары база, мындыг тывызыксыг бижиктерни эскерип, оларның чүү дээн ужур-утказын оваарып чоруур болза дээн бодалым-дыр ийин.
Артур ХЕРТЕК.