Россия Федерациязының Президентизиниң Сибирь федералдыг округта бүрүн эргелиг төлээзи Анатолий Серышев бөгүн Новосибирск облазының эртем хоорайы Кольцовода «СКИФ» («Сибирский кольцевой источник фотонов») коллективтиг ажыглал төвүнүң тудуг шөлүнге чораан.
Бүрүн эргелиг төлээ төлевилелдиң күүселдези кайы хире чоруп турарын бодунуң доктаамал контролюнда алган. Российжи эртемге «СКИФ» КАТ-тың салдары канчаар-даа аажок улуг деп, бүрүн эргелиг төлээ демдеглээн. Шак мындыг деңнелдиг болгаш хемчээлдиг объектини тудары дыка улуг аргаларны бээр. Чурттуң бир эртем болгаш технологтуг төвү «СКИФ» Сибирьниң туружун быжыглаар дээрзинге ол бүзүрелдиг.
«Бодалдың тыптып келгенинден эгелээш, ону саазынга көргүскенинден амыдыралга боттандырарынга чедир бо төлевилелдиң канчаар күүсеттинип турарын көөрү өөрүнчүг-дүр. Бо хүнде дериг-херекселди эккелген, ында чыылда ажылы идепкейлиг чоруп турар. Бо объектини, чамдыкта, тудугнуң шупту киржикчилериниң чаңгыс организм кылдыр ажылдаарының үлегерлиг чижээ деп санаар мен. Россияның Президентизиниң салган даалгазын доктааткан хуусаазында болгаш чогуур шынарында күүседиптеривиске, бүзүрээр мен» — деп, бүрүн эргелиг төлээ чугаалаан.
Амгы үеде дүргедекчи комплекстиң эртем дериг-херекселдери 91 хуу, а станцияның ажылчыннарының дериг-херекселдери – 58-тен 99,4 хуу белен. «СКИФ» КАТ-тың технологтуг нарын дериишкинин чурттуң специалистери ажылдап кылгаш, бүдүргени онза үнелиг. Россияның эртемнер академиязының Сибирь салбырының Г.И. Будкер аттыг ядролуг физика институду дериг-херекселдерни бүдүрер, чыыр, эккеп салыр болгаш ажылдадыр комплекстиг ажылдарны чүгле чааскаан күүседип турар.
Эрткен чылдың декабрьда эртемденнер электроннарның тыптыры шугумнуг дүргедедикчи бөкперлештир чыылгаш, 200 сая электронвольт энергияны болгаш дүргедедикчини алыр 4+ чаданың синхротоннуг херел дөзүн ажылдаткан. Эң-не кыска, бүдүн чартык айдан эвээш үеде шугумнуг дүргедедикчини тургускаш, эптеп тургусканын, РЭА СС ЯФИ директору Павел Логачев бүрүн эргелиг төлээге дыңнаткан. Анаада ындыг ажылдарже 6-8 ай үне бээр деп, ол чугаалаан.
Бо чылдың февральда объектиниң өзек элементилериниң бирээзи — бустерлиг дээрбекти шенээри планнаттынган. 2025 чылдың чазын синхротрон дериг-херекселин инженер системаларынга кожар ужурлуг. Айыыл чок чоруктуң негелдезин сагыыры-биле, ол хире үе иштинде радиация контрольдаар автоматчыткан системаны ажылдатканы – ажылды чорударының эң чугула негелдези болганын демдеглээн. Тудуг ажылдары доосту бээрге, оран-савада дериг-херекселдерни эптеп чыггаш, корпуска стендилерни база шенелделерни чорудар.
«СКИФ» коллективтиг ажыглал төвү – синхротроннуг херелдиң 4+ чадазының үндезини болур. «Эртем болгаш университеттер» национал төлевилел-биле база Россияның Президентизиниң 2019 чылдың июль 29-та чарлыын күүседири-биле, төлевилелди боттандырып турар. Төп 34 оран-савадан болгаш тудуглардан тургустунган комплекс боорда, синхротроннуг херелдениишкинге эртем-шинчилелдерин кылырын хандырар инженерлиг болгаш технологтуг дериг-херекселдерлиг.
Төлевилел химия, физика, материаловедение, биология, геология, гуманитарлыг эртемнер адырларынга сөөлгү үениң шинчилелдерин чорудар кайгамчык аргалыг. «СКИФ» КАТ инновация болгаш үлетпүр бүдүрүлгелериниң чугула айтырыгларын шиитпирлээринге дузалыг.
Бүрүн эргелиг төлээ Анатолий Серышевтиң даалгазы-биле төлээ чериниң аппарат ажылдакчылары төлевилелди ажыглап эгелээринче угланган системалыг ажылды чорудуп турар – Россия Федерациязының Эртем болгаш дээди өөредилге яамызының, чагыкчының, чиңгине тудугжунуң, дөзевилекчиниң, кол субподрядчиктерниң, эртем дериг-херекселдериниң бүдүрүкчүлери – институттар төлээлери-биле дүүштүрүлге хемчеглерин эрттирип турар. Нарын айтырыгларны шиитпирлежиринге деткимчени дарый көргүзүп турар. Ол ышкаш, даштыкы чылыдылга, чырык дээш өске-даа четкилерге кожар тудуг материалдарын дүрген сөөртүп чедирер айтырыг шиитпирлеттинген.