Мээң акым М. Дажыма: «Шаанда тывалар баглаажын сүүр баштыг кылдыр кылып чораан чүве» — дээр кижи. «Чүге ындыгыл?» — деп айтырарга, «Сүүр баштыг баглаашка куштар хонуп шыдавас боор, оон башка баглааштың бажын чүдередип кааптар болгай» — дээр. «Ам баглаашты аът баштыг кылып турар апарган, ол шын бе? – деп айтырарга, «Ол шын эвес, аъттың бажынга азы ооң мойнунга кым аът баглап чораан боор» — деп, харыылаар кижи.
Ол черле шын боор деп бодаар мен. Сүүр баштыг баглаашка куштар хонуп шыдавас болгай. Аът дээрге эң арыг-силиг мал. Тыва кижи аъдын эң хүндүлээр, херекселин безин чараштап тургаш кылыр чораан. Тыва кижи аъдын эзир кушка дөмейлеп чораан. Эзир – хостуг куш. Секке хонмас-даа, ону чивес-даа. Ынчангаш аътты эң угаанныг, чоргаар мал деп хүндүлеп чорааннар.
Баглаашты кылырда, эң дорт ыяштан кылыр чораан. Адаандан чоорту чиңгелеп үне берген боор. Баглаашты черге быжыдыр тургузуп алыр. «Чер – ием, дээр – адам» дижир болгай бис. Ынчангаш баглааштың сүүр бажын олар коданче багай чүвелер кирбес, камгалакчызы кылдыр база бодап кылыр чорааннар.
Баглаашты үревес-даа чораан. Ам-даа эрги хонаштарда баглааштар куурара берген тургулаар, баштарын көөрүмге, сүүр боор чораан. «Ада өлүр, оглу артар, аъды өлүр, баглаажы артар» дижир болгай.
Нина КУУЛАР.
Чөөн-Хемчик кожуун, Баян-Тала суур.
“Шын” №95 2024 чылдың декабрь 11