Мал чеминиң белеткели
Эрткен неделяның сөөлгү хүннеринде Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг Бии-Хем кожуунга чедип, сиген шөлдеринге барып, «Аян-Агро» кызыгаарлаан харыысалгалыг ниитилелдиң ажыл-херектери-биле чоок танышканы анаа-ла ээлчеглиг ажыл-агыйжы чорук-херек эвес, республиканың өске кожууннарында көдээ ажыл-агыйларга мал чеминиң белеткелиниң талазы-биле бир янзы сагындырыг медээ деп чугаалап болур.
Бии-хемчилер мал чеминге сиген белеткелин июль айның ортаа үезинде эгелей бергени билдингир болгай. «Лидер-М» кызыгаарлаан харыысалгалыг ниитилел, В.К. Нурзаттың хууда тараачын-фермер ажыл-агыйы болгаш «Аян-Агро» кызыгаарлаан харыысалгалыг ниитилел чайгаар үнген сигенни мал чеминге ынчан кидин түлүк кезип кирипкеннер. Наадым байырлалының мурнуу чарыы үеге чедир олар ниитизи-биле 140 тонна ажыг сигенни мал чеминге белеткеп четтигипкеннер.
А республиканың көдээ ажыл-агый яамызының, кожууннарның администрацияларының интернетте албан ёзузунуң арыннарында мал чеминиң белеткелиниң дугайында медээлер чоокку хүннерге чедир көзүлбээн. Чүгле Бии-Хем кожууннуң администрациязының арынында бо чугула ажылдың, мал чеминиң белеткелиниң дугайында кыска медээлер бар.
Красноярск хоорайда статистика эргелелиниң медээлери ёзугаар алырга, чайгаар үнген сигенниг шөлдерден мал чеми белеткеп алырының талазы-биле Тыва Сибирь регионнарының аразында мурнуку черлерниң бирээзинде. Эрткен 2023 чылда Красноярск край — 145 муң тонна, Тыва – 125 муң тонна, Хакасия — 85 муң тонна сигенни мал чеминге белеткеп алган. Мындыг янзылыг медээ Тывага мал чеминиң белеткелинче ажыл-агыйжы көрүштү бир янзы кылдыр өскертиптери магатчок.
Бии-Хемниң сиген шөлдеринге чорааш, Тываның Баштыңы «Аян-Агро» кызыгаарлаан харыысалгалыг ниитилелдиң ажыл-херектеринче бодунуң кичээнгейин угландырган. Чүге дээрге бо ажыл-агый республиканың социал-экономиктиг хөгжүлдезиниң хууда программазының угланыышкыны-биле эрткен чылын Тываның чазааның мурнундан деткимчени алган. 21 миллион рубль грант акшазы-биле сүт-бараан фермазының бажың-балгадын, кажаа-хораазын садып алган, оларның септелгезин кылган, инектер саар дериг-херекселди, чүък машиназы биле тракторну садып алган. Сүт-бараан фермазынга хол-биле кылыр ажылдарны эвээжедир, продукция бүдүрериниң хемчээлин көвүдедир талазы-биле ажылдарны эки түңнелдерлиг кылып чоруткан. Фермада саалдада инектерден амгы үеде хүннүң-не 130 литр сүттү саап ап, сүттен аңгыда сметана биле творогту бүдүрүп, бодунуң продукциязын Туран болгаш Кызыл хоорайларның садыгларында чонга садып турар.
Бо чылын Бии-Хемниң девискээринде оът-сигенниң өзүмү эки болган. Агаар-бойдустуң ындыг байдалы сигенни мал чеминге белеткээр ажылды, республиканың өске кожууннарынга деңнээрге, эрте эгелээр арганы тургускан.
«Аян-Агро» КХН-ниң Мочага деп черде сиген шөлдериниң девискээри 800 гектар. Ооң 250 гектарында сигенни мал чеминге белеткеп алган. Ажыл-агыйның планы — 100 тонна сигенни кышкы үеде мал чеминге белеткеп алыры.
«Аян-Агронуң» ажылының эки түңнелдери көскү-дүр. Ындыг түңнелдерлиг ажыл-агыйларга деткимчени чогуур шаа-биле республиканың удуртулгазы көргүзер апаар»– деп Владислав Ховалыг чугаалаан.
Ш. МОҢГУШ белеткээн.
Чуруктарны интернеттен хоолгалаан.
"Шын" №57 2024 чылдың июль 31
