МЕДИЦИНА АЖЫЛДАКЧЫЗЫНЫҢ ХҮНҮНГЕ УТКУШТУР
(Чурумал)
Найысылал Кызыл хоорайывыстың мурнуу чүгүнде, Эрзин, Тес-Хем баар оруктуң белдиринде чаа эмнелгени ооң чаны-биле машиналыг, чадаг эрткен кижилер дораан эскерер. Үш каът маңган ак бажыңның эжии чиге чөөн чүкче көрүнген. Ооң үшкү каъдының соңгаларының кырында “Консультативно-диагностический центр” деп каан көк өңнүг үжүктер тода көстүп турар. А ол бижик дүнеки үеде чырып, улам тода көстүр.
Консультация-диагностиктиг бо төптү Россияның Камгалал яамызының шериг-тудуг комплекизиниң специалистери туткан. Бо эмнелгеде 1850 янзы-бүрү амгы үениң чаа медицина дериг-херекселдерин тургускан. Мында диагностика, амбулаторлуг эмнээшкиннер болгаш кезиишкиннер эрттиреринге бүгү-ле таарымчалыг байдалдар бар.
Чогум-на ындыг дээрзин бо эмнелгеге кадыымның байдалын хынадып, эмчилеп чоруп тургаш эскердим. Кирип кээрге-ле, эмнелгениң арыг-силии, каът бүрүзүнүң коридорларының делгем чырыы кижиниң сагыш-сеткилин сергедип кээр. Эмчилеп келген улуска баш удур ап алган талонунуң шагын манап алыр олуттар бар. Аштакчылар бичии болгаш-ла арыг-силигни тудуп турар.
Эмчилеп турганымның түңнели: дарый кезиишкин эртер болган. Эмнелгениң амбулаторлуг кезиишкин төвүнүң эргелекчизи, дээди категорияның кезер эмчизи Шолбан Викторович Чооду меңээ мынча дей-дир:
– Ам хирург эмчи силерге кандыг анализтер дужаарын бижип бээр. Оларны дужаагаш, түңнелдери эки болза, кезиишкин эртер силер. Кезиишкинни кылган хүнүвүсте-ле чана бээр силер. Оон он хонук маңаа кээп шарыдар. Ол-ла. Ында кандыг-даа кижи коргар чүве чок.
...Кезиишкин хүнү. Чедип келдим. Мени эмчи сестразы эвилең-ээлдек уткуп алгаш, чырык, делгем, арыг-силиг палатаже киирип келди. Ында хеп уштунар, арыгланыр аңгы өрээлдер, ханазында телевизор, тускай дериг-херекселдерлиг чыдар ийи орун бар болду. Эмчи сестразы оруннарның бирээзинге мени олурткаш, ханым базыышкынын хынааш, меңээ хамааржыр кезиишкин саазынын долдургаш, аңаа аттарны салдырып алды. Ол үеде палатага бир кижи кирип келди. База бөгүн кезиишкинге келген кижи болду. Чанымда орунга чыдып алды. Чугаалажып чыдыр бис. База-ла мен ышкаш кезиишкин эртер кижи болган. Үр болбаанда кезиишкин салбырының эргелекчизи Шолбан Викторович кирип келгеш, чанымда чыдар кожамның кадыының ниити байдалын айтырып чугаалашты. А мээң кадыымның байдалын эмчи сестразы чугаалаарга, Шолбан Викторович: “Кезиишкин залынче белеткеңер” — дээш чорупту.
Делгем, арыг-силиг, чырык, хөй-ле амгы үениң медицина дериг-херекселдерлиг кезиишкин залы. Оң талакы холумда мээң ханым базыышкынын хынаан эмчи сестразы, солагай талакы холумда дамдыладыр эм салып каан, ооң чанында бир эмчи. Кезиишкин эгелээн. Бичии болгаш-ла эмчилер мээң кадыымның ниити байдалын хынап, кандыг чыдарымны айтырып кээр. Эмчилеримниң бүгү талалыг мындыг кичээнгейлиг хайгааралының ачызында, ийи шак ажыг кезиишкин үезиниң эрткенин-даа эскербээн мен. Кезиишкин доозулган соонда, демги-ле палатамга келиримге, карыштыр палатада чыткан кижини кезиишкин залынче киире берди. А мен палатага ийи шак дыштанып чыткаш, чана бердим. Оон он хонук дургузунда кезиишкин эрткен черимниң балыын маңаа кээп шарыдып келгеш, кадык-чаагай кижи болдум.
Хоорайның “Востокта” поликлиникага хамааржыр бо консультация-диагностика төвүнде мындыг төп бар чүве-дир. Бо амбулаторлуг кезиишкин төвүнүң дугайында таныштырарга мындыг.
Төп 2023 чылдың апрель 21-де республиканың консультация-диагностика төвүнүң баазазынга ажыттынган. Ол амбулаторлуг байдалга кижиниң кежинге улуг кескен чер чок, бичии үт кылып алгаш, хан-дамырларын таварыштыр кезиишкин кылыр кара чаңгыс төп. Мында кезиишкинге чугула херек амгы үениң медицина дериг-херекселдери-биле бүрүн хандыртынган кезиишкин залы, кыска хуусаа иштинде кезиишкин эртип кээр пациентилерге эптиг, амгы үениң байдалы-биле дериттинген тускай чыдар ийи оруннуг палата, хирургияга ажыглаар чугула херек херекселдерни болгаш аңаа хамааржыр өске-даа эдилелдерни амгы шагның технологиязы-биле арыглап, чуур стерилизациялыг блок бар.
Төптү байырлыг байдалга ажыдып турда, Тываның кадык камгалал сайыдының оралакчызы Орлан Ондар республиканың консультация-диагностика төвүнүң улуг эмчизи, Тыва Республиканың Дээди Хуралының депутады, нейрохирург Долаан Калбактың билдилиг удуртулгазы-биле маңаа киирген улуг үлүүн онзалап демдеглээн. Ынчан Россияның Камгалал яамызынга, ооң сайыды, Россияның Маадыры Сергей Шойгунуң адынга байыр чедириишкинин чугаалап тура, ам бо хүннерде амгы үениң негелдезинге дүүштүр туткан чаа эмнелгениң баазазында амбулаторлуг кезиишкин болгаш амбулаторлуг онкология – ийи төп тургустунганы республиканың кадык камгалал шугумунга бурунгаар базым болганын дыңнаткан.
Чаа консультация-диагностика төвү кезиишкинниң лазерлиг технологиязын ажыглап турар. Ол дээрге буттарның дестелген хан-дамырларын лазерниң херелдериниң чылыг энергиязының дузазы-биле чиртип, дүрлүп каан геморроидальдыг аарыгларга лазерниң херелдериниң чылыын бус-биле ажыглап база кешке чаа тыптып келген айыыл чок аарыгларны лазерниң херелдериниң дузазы-биле узуткап эмнээри-дир.
Амбулаторлуг кезиишкин төвү хирургияның, ортопедия-травматологияның болгаш анестезиологияның чаа, амгы үениң бо талазы-биле дериг-херекселдери, аңаа ажыглаар кезиишкин херекселдери-биле бүрүн хандыртынган. Мында бедик мергежилдиг хирург, проктолог, травматолог-ортопед, онколог, офтальмолог, отоларинголог эмчилер консультация дузазын чедирип турар. Амбулаторлуг кезиишкинниң төвү өске аар аарыгларының хайы-биле эмнээшкин үезинде кадыкшылы баксырай берип болур таварылгалардан аңгыда, янзы-бүрү патологиялыг пациентилерге бедик шынарлыг кезиишкин-эмнээшкинин чорудуп турар. Тургустунганындан бээр бо эрткен бир чылдың дургузунда салбырның эмчилериниң буянныг ачы-дузазын янзы-бүрү патологиялыг 374 кижи алган.
Амгы үеде амбулаторлуг кезиишкин төвүнде бедик мергежилдиг, арга-дуржулгалыг хирург эмчилер: төптүң эргелекчизи Шолбан Викторович Чооду, дээди категорияның кезер эмчилери Адыгжы Алексеевич Монгуш, Солаңгы Валерьевна Монгуш, Сылдыс Монгушевич Мандаржап болгаш өскелер-даа ажылдап турар.
Бир-ле хүн кезиишкин эрткен балыымны шарыдып чорааш, эмнелгениң үш дугаар каъдында төптен үнгеш, коридорга кезек кылаштап чоруй, хая көрүндүм. Ооң шил эжиинде “Республиканский центр амбулаторной хирургии” деп бижик тода көстү-түр. “Буянныг-ла чер-дир аа, бо” деп, иштимде боданы бээр арамда, мени хилинчектеп турган аарыгдан адырып, кезиишкин кылган эмчилерим, оларга дузалашкан эмчи сестралары шил эжик артында карактарымга чуруттунуп көстүп келди.
Дээди категорияның кезер эмчизи Шолбан Викторович Чооду баштаан төптүң коллективи чазык хүлүмзүрүг чайнаан арын-шырайлары-биле “Кадык-ла чоруп көрүңер!” дээнзиг менче үдей көрүп турлар...
Үдей көрген көрүжүңер безин кижиниң сеткил-сагыжын чылдып кээр-дир! Буяныңар-ла доктаазын! Кезиишкин кылган эмчилеримге, медицина сестраларынга болгаш төптүң бүгү коллективинге сеткилимниң өөрүп четтириишкинин илередип, оларга кадыкшылды, чымыштыг, харыысалгалыг ажылынга чедиишкиннерни күзеп, йөрээп артым!
Александр ШОЮН, Россия Федерациязының алдарлыг журнализи,
Тыва Республиканың культуразының алдарлыг ажылдакчызы.
Чурукту авторнуң архивинден алган.
“Шын” №44 2024 чылдың июнь 15
