ДАЛГАН, ТАРАА
Тываларның база бир кадыкшылга ажыктыг чемнеринге тараа, далган хамааржыр. Тыва далганның тургузуунда В, Е, А, Д деп витаминнер болгаш вирустарга, бактерияларга удур бүдүмелдер кирген. Хан-дамырның, ижин-баарның ажылынга улуг салдарлыг.
Чиңге-тараада бо үеде нептереп турар рак аарыының өөскүүрүн чайладыр онзагай шынар бар. Чиңге-тараа хан базыышкынын кудуладыр, дамырларның херлиринге ажыктыг, ижин-баар, чигир аарыг, аллергиялаар улуска база ажыктыг.
СҮТТЕН КЫЛГАН АЪШ-ЧЕМ
Тыва чоннуң хүндүткелдиг чеми сүт болгаш оон кылган аъш-чемнер болуп турар. Тываларның сүттен кылган чеми чаңгыс аай эвес, а янзы-бүрү – ааржы, курут, быштак, итпек, хойтпак дээш оон-даа хөй. Сүттен кылган мындыг хөй янзы чемнерни кылып чип чораан чон ховар.
Хойтпак – организмниң кырыырынга удур, узун назы назылаарынга дузалыг деп шинчилелдер көргүскен. Хойтпактың тургузуунда казеин деп нарын белок ижин-баарның чем хайылдырар шынарларын экижидер. Бе хымызы эм деп санаттынар. Ол хоралыг микробтарга удур болгаш сулараан кижини күш-шыдал киирер шынарлыг.
ХООЛУЛУГ ХОЙ ЭЪДИ
Тываларның хүндүткелдиг чеми – хой ужазы. Ол чаглыг-даа болза, холестерин тывылдырбас. Чоннуң «ужа чаа чүрекке дегбес дээри» шын болуп турарын мооң мурнунда чорудуп турган шинчилелдер бадыткаан. Чаглыг хой эъдинде хан-дамырларга хора чок витамин F бар. Өскээр чугаалаарга, холестерин чок үстер бар. Ынчалдыр хой эъдинде инек эъдинге деңнээрге, 4 катап, хаван эъдинден 2 чартык катап эвээш холестерин бары шынзыттынган.
Оон аңгыда, аът эъдинде база холестерин чок үнелиг үстер бар. Ону кижиниң кадыынга ажыктыг, бедик шынарлары дээш чон үнелээр. Аът эъдин чиирге, кижи кыжын доңмас дижир.
Интернет четкизинден алган.
"Шын" №54 2024 чылдың июль 20
