Туберкулёз делегейде эң-не нептереңгей болгаш халдавырлыг аарыгларның бирээзи. Ук аарыг-биле демисел шаандан тура-ла эгелээн. Туберкулезка удур диспансер кижилер чурттап турар черге эвес, а хоорайдан азы суурдан элээн ырак, хыйыы черге турар ужурлуг.
Кызыл хоорайның туберкулезка удур диспансери 1962 чылда-ла туттунган. Ынчан Кызылдың хемчээли амгы ышкаш улуг эвес турган дээрзи билдингир. Ол үеде хоорай кыдыы черге тутканы илдең. Амгы үеде найысылал улгаткаш, ук диспансер хоорайның иштинде апарган. Ынчангаш туберкулёзка удур диспансерниң турар черин болгаш тудуун чаартыр дугайында айтырыгны 2019 чылда көдүрүп эгелээн.
«Хоорайывыстың девискээри улгаткан. Диспансерниң турар чери негелдеге дүүшпес апарган. Амгы үениң негелделеринге дүгжүп турар чаа оран-саваны хоорайдан ырак черге тудар дээш, чогуур ажылдарны чорудуп турар бис. 2019 чылда ук төлевилел-биле ажылдап эгеледивис. РФ-тиң кадык камгалалының сайыды Михаил Мурашко кээп чорааш, ук төлевилелди деткип, холунуң үжүүн салып берген. 330 хире кижи чыдар улуг эмнелге боор. Оларның 60-ы бичии уругларныы болур. Инвалидтерге база аңгы секция турар. Төлевилелдиң техниктиг документизи белен. Келир чылын тускай экспертизаны эртер бис. 2026–2027 чылдарда тудугнуң таваан салып эгелээри планда көрдүнген. Спутник микрорайон биле Эрзин баар оруктуң аразынга чаа диспансер ажыттынар. Аңгы-аңгы салбырлар турар. Ооң-биле туберкулез аарыының эмнээшкининиң шынары бедиир. Эмнелгеге чыдар пациентилерге эптиг байдалдарны тургузар бис» – деп, Кызылдың туберкулёзка удур диспансерниң улуг эмчизи Олег Кара-Моңгуш чугаалаан.
Туберкулезтан аарып турар улустуң саны өзүп турар. Ынчангаш флюорография— рентген шинчилелдерни күштелдирген. Өөредилге шугумунда ажы-төл-биле ажылдап турар улус база өске-даа ажылдакчылар чылда ийи катап, ФГ-шинчилелдерни эртип турар.
Мөңгүн-Тайга, Тожу, Эрзин, Тес-Хем, Каа-Хем, Чеди-Хөл кожууннарда туберкулезка удур диспансерлер хагдынар. Чүге дээрге тус черлерниң диспансерлеринде амгы үениң негелделеринге дүүшпес чүүлдер хөй. Чамдык диспансерлерниң турган чери көңгүс таарымча чок. Чижээлээрге, чаңгыс оран-саваның бир талазында халдавырлыг аарыглар эмнелгези, өске талазында туберкулезка удур диспансер. Канчап-даа ындыг болбас ужурлуг. Чүге дээрге боостаазы аараан чаш уруг халдавырлыг аарыглар эмнелгезинге чыдырда, хана өттүр туберкулезтан аараан хамааты чыдар дээрге көңгүс таарымча чок чүүл-дүр. Ынчангаш кожууннарда туберкулёзка удур диспансерлерни хаапкаш, Кызылче шилчидип турар. Аарыг кижини шинчиир тускай дериг-херекселдер Кызыл хоорайның төп диспансеринде бар. Карак эмчизи, ниити аарыглар эмчизи, херээженнер эмчизи дээн ышкаш тускай эртемниг эмчилер база диспансерде бар. Тубёркулезтан аараан улустуң ижер эмнери кижиниң мага-бодунуң өске органнарынга база дээштиг бооп болур. Ынчангаш күштүг эмнээшкин эртер бетинде шупту эмчилерниң шинчилгезин диспансерге чыдып алгаш, эртер ужурлуг. Кожууннарга фтизиатрның кабинеттери черле турар дээрзин Олег Кара-Моңгуш тайылбырлаан.
«Чаа оран-сава тудар дугайында айтырыгны чон шагда-ла көдүрүп эгелээн. Аарыг улус чүге чон аразынче үнүп турарыл деп негелдени тургускан. Ийе, чамдык пациентилер хүн чурумун үреп, хоорайже үнүп турар. Конституция езугаар аарыг улусту хаар эргевис база чок.
Бо хүннерде техниктиг төлевилеливисти РФ-тиң Кадык камгалалы деткип, холунуң үжүүн салган. Диспансер чаа оран-саваже көже бээрге, аңаа чүү турары амдыызында билдинмес. Үези кээрге, билдине бээр боор»– деп, туберкулёзка удур диспансерниң улуг эмчизи Олег Кара-Моңгуш немээш, ТР-ниң Баштыңы Владислав Товарищтайовичиге болгаш РФ-тиң Президентизи Владимир Путинге өөрүп четтиргенин илереткен.
Айдың ОНДАР.
Буян ООРЖАКТЫҢ тырттырган чуруу.
Тывада туберкулез-биле демиселдиң медицина дериг-херекселдерин чаартып турар
📌 «2022–2025 чылдарда Тыва Республикада туберкулез-биле демисежир немелде хемчеглер дугайында» программа-биле республиканың туберкулёзка удур диспансеринге "УАЗ"-374195-05 маркалыг чаа автомашинаны саткан. Машинаны амбулаторлуг эмнээшкинде, шимчей албас аарыг кижилерге дуза көргүзеринге ажыглаар деп, Кадык камгалал яамызы тайылбырлаан.
📌 Туберкулез-биле демиселдиң диагностика болгаш өске-даа дериг-херекселдери Тываның Баштыңы Владислав Ховалыгның даалгазы езугаар чаарттынар. Президент Владимир Путинниң деткимчези-биле республикада туберкулезка удур диспансерниң чаа бажыңын база тудар.
📌 Регионалдыг программа республика девискээринде туберкулёзтуң эпидемиологтуг байдалын чавызадырынче база чурттакчы чоннуң туберкулезтан өлүп-хораарын, уруглар ортузунда аарыыр чорукту эвээжедиринче угланган элээн каш хемчеглерлиг. Программа-биле “КамАЗ” автомобильде таарыштырган көжүп чоруур флюоромобильди саткан.
📌 Чаа саткан эмнелге транспорту аарыгны эге чадаларында тодарадырынга дузалаар. Бо хүннерде Туберкулезка удур диспансерниң, Кадыкшыл болгаш эмчи профилактика төвүнүң, Кызыл кожуун төп эмнелгезиниң база Барыын-Хемчиктиң муниципалдар аразының медицина төвүнүң көжүп чоруур флюоромобильдери республиканың чурттакчылыг черлеринче доктаамал үнүп турар.
📌 2023 чылда Тывада туберкулезтан чок болурунуң көргүзүү 2,5 хуу кызырылган. Регионалдыг Кадык камгалал яамызы амгы көргүзүглерни оон-даа экижидер ажылдарны чорудуп турар. Албан чериниң дыңнатканы болза, бо-ла үеде аарыырының көргүзүү 44,9 хуу өскени аарыгны илередип-тывары идепкейжээниниң бадыткалы.
📌 Республикада туберкулезтан аарып болур кижилерни чылда ийи катап шинчип турар. 15 хар чедир уругларга диаскинтест биле ФГ-шинчилелдерни алды ай болгаш-ла эрттирип турар.
“Шын” №81 2024 чылдың октябрь 23