Кыштың сөөлгү айында огородчуларга ногаа тарыырынга белеткел ажылдары эгелей бээр, ынчангаш бо үеде кандыг ажылдарны канчаар чорударының дугайында чугаадан чорудуп көрээлиңер.
Чамдык ногаалар бистиң шириин бойдузувустан бир аңгы, чылыг черлерге өзүп турган болгаш, үнүп келгенин-ден эгелээш, дүжүт бергиже чедир оларга хөй үе негеттинер, ынчангаш оларның өзүмнерин бажыңның соңга кара-анга азы одаар теплицаларга өстүрер апаар. Ынчангаш часкы өзүмнерни тарыырда кандыг белеткел ажылдары чорударыл.
НОГААНЫҢ СОРТТАРЫН ШИЛИП АЛЫРЫ
Сибирьниң эртемденнери ооң агаар-бойдузунга таарыштыр дыка хөй сорттарны бүдүрүп үндүрген. Ынчангаш огородчуларга бистиң агаар-бойдузувуска таарыштырган сорттарны садып алырын сүмелээр-дир мен. Ажаалдазы бөдүүн азы дүжүткүр-даа болза, нарын сорттарны шилип алыры огородчунуң бот-дуржулгазындан болгаш хостуг үези барындан улуг хамааржыр. Ынчангаш чонга элээн билдингир апарган болгаш рынокта хөй чылдарда ажыл-дап турар үрезин бүдүрүкчүлери, чанывыста Алтайның «Семена Алтая» деп агрофирманы, Новокузнецкиден «Си-бирьский сад», чанывыста Уралдан «Уральский дачник» деп агрофирмаларны сүмелексээр-дир мен. Ол ышкаш Подмосковьеде ажылдап турар бүгү чуртка билдингир апарган «Партнёр», «Седек» агрофирмаларның үрезиннери шынарлыг.
ҮРЕЗИННИ ТАРЫЫРЫНГА БЕЛЕТКЕЛ
Үрезиннерде янзы-бүрү грибоктар болгаш бактериялар бар бооп болур, ынчангаш оларны «Фитоспорин» хола-ан сугга азы марганцовкалыг сугга бичии тургузуптар.
Үрезиннер дүрген үнзүн деп бодаар болза, ону чылбай сугга тургузар. Ынчан үрезин 3 хонук дургузунда үнүп кээр. Улуг үрезинниг ногаалар: свекланы, перецти, сельдерейни, морковь, баклажанны 24 шактан эвээш эвес үеде шыгыдар. Помидор, редис, капуста, дыня, редька, салат, кабачок, тыква, огурец үрезиннерин 8-тен 12 шак чедир шыгыдар.
Үрезиннерниң суун 6–7 шак болгаш-ла солуур. Чамдык огородчулар үрезиннерни хөвеңге салгаш, улаштыр чы-лыг черге (28–33 градус) салгаш өстүрүп турар. Ол база дүрген өзүмнер алырының магадылалы-дыр. Ындыг-даа болза ону кылып тургаш, үрезинниң өзүмнери 1–2 мм хире үнүп кээрге-ле, хөрзүнче олуртур болза эки. Чүге дээр-ге оон улгадырга, олар кемдээшкин ап болур. Чамдык ногаа культураларының үрезиннериниң өзери оожум, ылаңгыя морковь, укроп, селдерей, петрушканың үрезиннериниң даштында эфирлиг үстер ооң өзүлдезин оожум-надып турар. Оожум өзер үрезиннерниң өзүмүн дүргедедири-биле, янзы-бүрү аргаларны ногаа өстүрүкчүлери ажыглап турар.
Үрезинниң өзүлдезин дүргедедиринге «Циркон» деп өзүм дүргедедир препарат эки түңнелдерни берип турар. Ону садып алыр арга чок болза, чоннуң аргаларын база ажыглап болур. Чижээлээрге, ромашка азы шагар-оъттуң бүрүлеринден кылган хандыга шыгыдып болур. Ол ышкаш үрезиннерни 15 минута дургузунда водкага тургузуптар арга база бар.
ХӨРЗҮННҮ ШИЛИП АЛЫРЫ
Үнүштүң өзүмнери чаш турда хөрзүнге кончуг негелделиг, келир үеде ногааның дүжүдү оон улуг хамаарылга-лыг болур. Каш чылдар бурунгаар огородчулар белен садыг хөрзүннерин ажыглавайн турган болгай, а амгы үеде ногаажылар оларны хөйү-биле ажыглап эгелээн. Ынчап кээрге, чогум кандыг хөрзүн шилип алырга эки болурул деп айтырыг часкы үеде оларны дүвүредип келир. Амгы үеде бистиң чуртувуска хамаарыштыр санкциялар чар-лапкан болгаш, Европадан кээп турган эки шынарлыг хөрзүннерни тывары берге апарган. Ынчангаш Россияда бүдүрүп турар ногаа өзүмнеринге тааржыр, шынарлыг хөрзүннерни таныштырайн.
Чоннуң эң-не хөй ажыглап турар хөрзүнү — «Терравита». Ооң тургузуу нарын, янзы-бүрү торфтардан, иринди-ден, агроперлит болгаш элезинден бүткен, чамдыкта кайы-бирээзи көвүдей бээр азы торфтар аңгыланы берип болур, ынчангаш өртектери чамдыкта өскерли бээри ында. Бо хөрзүннүң «кислотность» деп көргүзүү үнүшке таарымчалыг, ажыг эвес.
«Огородник» деп хөрзүн бүдүрүкчүзүнүң «Грунт универсальный» деп хөрзүнү база үнүшке эки бооп турар. Ооң тургузуунда торф, элезин, торфтуң ажыын чидирери-биле чугай холаан.
«Богатырь» деп өзүм олуртур хөрзүн база үнүшке таарымчалыг. «Овощной Биуд» деп хөрзүннүң тургузуунда аът өдээ холаан болгаш база үнүш өзеринге таарымчалыг. Оон-даа өске эки шынарлыг хөрзүннерни чурттуң бүдүрүкчүлери рынокче үндүрүп турар.
Огородчу өзүмнер олуртур хөрзүннү боду кылып ап база болур. Чүгле хөрзүн чаа үнүп олурар чаш үнүшке таарымчалыг болур ужурлуг. Ооң тургузуу чиик, үлдүргей, үнүштүң дазылынга агаар чедип турар, ындыг-даа бол-за суг болгаш чемишчидилге адаанче агып чоруй барбас болур ужурлуг. Хөрзүн эрги өдек (иринди), чалдарның довураа, хөй эвес элезинден бүткен, агаар хөрзүнче кирип турар кылдыр ак өңнүг бүдүмел «агроперлитти», хөрзүн шыгын белен салбас болзун дээш «вермикулитти» холуп ап болур. Ол ышкаш ыяш хүлүн база холуп алыр.
Үнүш тарыырының мурнунда белеткеп алган хөрзүнүңерни грибоктуг болгаш бактериялыг аарыглардан камга-лаары-биле 3–4 хонук бурунгаар «Фитоспорин» холаан суг-биле суггарып алыр болза эки.
Өзүмнер тарыырда, 0,2 болгаш 0,5 литр полиэтиленден кылган саваларны ийи адаккы кыдыындан хачы-биле бичии үтей кезип алыр. Үр үеде өстүрер помидор, перец, баклажан өзумнеринге саваларның улугларын ажыглаар. 30 хире хонук өстүрер огурец, дыня, арбуз, тыква дээн ышкаш үнүштерге 0,2 литр хемчээлдиг стаканнар ажырбас.
Светлана КУУЛАР, агроном.
“Шын” №12 2024 чылдың февраль 16
