Республиканың мурнунда 2025 чылда сорулгаларының бирээзи – келир чайын көдээ ажыл-агыйның тараа болгаш ногаа аймааның культураларының бедик дүжүдүн тарып өстүрүп, ону күзүн чидириг чокка ажаап алыры.
2025 чылда республиканың хову-шөлдериниң 39 муң газынга часкы хову ажылдарын чорударын планнаан, ол дээрге эрткен 2024 чылга деңнээрге, 6 хуу хөй. Ынчалза-даа тараа болгаш мал чеминиң культураларын тарып өстүрери эрткен чылгы деңнелге хевээр артар, картофель болгаш ногаа аймаа тарып өстүрер шөлдүң хемчээлин барык 2 катап көвүдеткен – картофельдиң 2,7 муң га шөлге, а ногаа аймаан 0,43 муң гага.
Часкы хову ажылдарын май 1-ден эгелээрин планнаан. Ниитизи-биле 134 көдээ ажыл-агыйы часкы хову ажылдарын чорудар, аңаа 1100 кижини болгаш 1036 санныг янзы-бүрү техниканы хаара тудар. Көдээ ажыл-агый техниказын септеп, часкы хову ажылдарынга белеткээр ажыл чоруп турар. Ооң-биле чергелештир кывар-чаар материалдар курлавырлаар, техника үрели берген таварылгаларда херек апаар артык кезектер тывар талазы-биле хемчеглерни база ап чорудуп турар.
Көдээ ажыл-агый бүдүрүлгелериниң курлавырында амгы үеде 500 тонна тараа болгаш мал чеми культураларының үрезини бар. Ол дээрге чазын чаштырарынга херек 3,8 муң тонна үрезинниң чүгле 12 хуузу-дур. Чедишпес үрезинни кожаларывыс Хакасияда болгаш Красноярск крайның тараа ажыл-агыйларындан садып алыр талазы-биле дугуржулга ажылдарын республиканың Көдээ ажыл-агый яамызы чорудуп турар.
Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг суггаттыг тараа шөлдериниң хемчээлин улгаттырарынче көдээ ажыл-агый бүдүрүлгелериниң ажылын угландырган. Совет үеде Хемчик хемниң унунга туткан Барлык биле Алаш суггарылга системаларын 2025 чылда чаартыр септеп, ажыглалче катап киирерин планнаан. Ол ажылды чорударынга ниитизи-биле 36,6 сая рубль херек дээрзин санап үндүрген.
Тарылга шөлдериниң хөрзүнүнүң шынарын экижидеринче база улуг кичээнгейни угландырган. Бо ажылга көдээ ажыл-агый бүдүрүлгелерин деткииринге 2025 чылда 72,3 сая рубльди республиканың бюджединде курлавырлаан. Эрткен 2024 чылдыынга деңнээрге, 24 хуу хөй. Ол деткимчени тараа шөлдеринге агротехниктиг ажылдарны чорудуп келген, суггаттыг шөлдерлиг болгаш шык бастырыышкынны, часкы үеде хөрзүннү шык болдурары-биле тараа шөлдеринге харны чалдап турар көдээ ажыл-агыйларга колдады көргүзер.
Часкы хову ажылдарын чорударынга херек акшаны чиигелделиг кредит-биле ажыл-агыйлар ап болур. Россияның көдээ ажыл-агый банкызы март 6-да чиигелделиг кредит алырынга документилерни хүлээп ап эгелээн. Чиигелделиг кредитти алырының хуузу эрткен чылгы 5 хуудан 2025 чылда 8–13 хуу чедир көдүрүлген. Ынчалза-даа акша-хөреңги чугула херек ажыл-агыйлар чиигелделиг кредит алырының документилерин Россияның көдээ ажыл-агый банкызынга дужаап турар.
Тываның Баштыңы Владислав Ховалыгның эгелээшкини-биле “Өг-бүлениң шыгжамыры” төлевилелди боттандырар. Бо төлевилелди деткииринге 2025 чылда 5,6 сая рубльди үндүрерин планнаан– эрткен 2024 чылдыынга деңнээрге, дөрт катап хөй.
Эвээш эвес хууда дузалал ажыл-агыйлары “Өг-бүлениң шыгжамыры” төлевилелге киржир күзелин илередип турар. Бай-Тайга, Барыын-Хемчик, Сүт-Хөл, Чаа-Хөл дээш өске-даа кожууннардан 13 хууда дузалал ажыл-агыйларын март айның баштайгы хүннеринге чедир төлевилелге киириштирери-биле шилип алган. Кожууннарда болгаш сумуларда “Өг-бүлениң шыгжамыры” төлевилелге киржир күзелдиг өг-бүлелерни шилип алыры уламчылап турар.
Тываның Баштыңының саналдааны төлевилел өг-бүлелерни, оларның ажы-төлүн картофель болгаш ногаа аймаа-биле хандырарынга кончуг ажыктыг “Өг-бүлениң шыгжамыры” төлевилелди боттандырары суму, кожуун эрге-чагыргаларының ажылындан база дыка хамааржыр. Суурларда чуртталга бажыңнарының чанында болгаш дачаларда ногаа тарып өстүрүп ап болур чер участоктарны чашпан дуй үне берген турар. 16,8 муң өг-бүлениң бажыңнарының чанында чер участоктарында картофельди болгаш ногаа аймаан тарып өстүрбейн турарын санап тодараткан.
Ш. МОҢГУШ.
Чуруктарны интернеттен хоолгалаан.
«Шын» №9 2025 чылдың март 13
