«Шын» солуннуӊ редакциязынга ногаа аймаа тарып өстүреринге хамаарыштыр арга-сүме айтырган чагаалар келген. Номчукчуларныӊ айтырыынга Көдээ ажыл-агый хайгааралыныӊ Тывада, Хакасияда болгаш Кемерово областа – Кузбасста эргелели харыылап, дараазында тайылбырны берген.
КАРА САГЫШТЫГ ХОРАЛАКЧЫ КУРТ
«Эрткен чылын картофель тарып олуртуп каан мен. Ол шору өзүп үнүп турган, ынчалза-даа дүжүт шуут чок болган. Ооӊ чылдагааны чүде ирги?»
Омак Куулар,
Каа-Хем суур.
– Картофельдиӊ элбек дүжүткүр кылдыр өзүп үнеринге шаптыктап, ногаажыларга улуг когаралды чедирип турар куртту «алдынналчак картофель нематодазы» дээр. Ол – чүгле микроскопка көстүр кончуг айыылдыг курт. Ону «кара сагыштыг хоралакчы» деп санап турар. Евразияныӊ экономиктиг эвилелиниӊ чурттары бо хоралакчы курттуӊ турар черинге хамаарыштыр карантин чарлаар деп шиитпирлээн.
Бир эвес тарып олурткан картофель шору өзүп үнүп келгеш, хенертен бүрүлери кургап, кадып эгелээн болза, Көдээ ажыл-агыйыныӊ хайгаарал албаныныӊ специалистеринге дыӊнадыр. Олар келгеш, тарылга шөлүнүӊ хөрзүн довураан алгаш, лабораторияга хынаар.
Картофель нематодазы деп хоралакчы курт-биле демисежири берге. Ол хөрзүнге дыка үр үе иштинде чыдар. Картошка биле томатты тарып олуртуп каарга, ооӊ дазылдарынче кире бергеш, аӊаа өзүп көвүдээр. Картофель тараан шөлдерниӊ хөрзүнүнде ооӊ бар-чогун эгезинде тодарадыры берге. Элээн үе болганда, билдине бээр. Хөрзүнде картофель нематодазы бар болза, ол черге база катап картофель тарывас.
Кукуруза, рапс, свелка, согуна, редис, репа, горчица, капуста дээн ышкаш үнүштерден ол хоралакчы курт дезер. Ынчангаш картофель тараан шөлүнүӊ чоогунга ол үнүштерни тарыырын специалистер сүмелеп турар.
Эрткен чылын республиканыӊ 2845,2 га тарылга шөлүнде картофель нематодазыныӊ бар болганы-биле фитосанитарлыг карантин тургускан. 2023 чылда план ёзугаар 3481,2 га тарылга шөлүн хынаар.
«Огородка тарып алган үнүштерим элбек дүжүттүг болзун дизе, кандыг чемишчидилге ажыглаза экил?»
Дарыймаа Хертек,
Кызыл хоорай.
– Химиктиг чемишчидилгелер янзы-бүрү. Ынчалза-даа эӊ-не эки чемишчидилге шагар-оът болур. Шагар-оъттуӊ бүрүлеринде азот, калий болгаш демир, магний дээш тарымал үнүштерниӊ иммунитедин көдүрер бүдүмелдери элээн хөй. Томат, огурец, перец, баклажан, патиссон, перец, честек-кат болгаш өске-даа үнүштерниӊ өзеринге, дүжүткүр болурунга ол бүдүмелдер кончуг ажыктыг.
Шагар-оът хандызын белеткээри нарын эвес. Чижээ, 1 литр шил саваныӊ үш чарганыныӊ ийи кезиин (2/3) аныяк шагар-оът бүрүлери-биле долдургаш, ооӊ кырынче арыг суг кудар. Хөөп, ажып үнүп кээр кылдыр хостуг черни арттырып каар, сугну шуут долдур кутпас. Чылыг черге 7–10 хонук иштинде тургузар. Ооӊ соонда 1 литр хандыны сыскып алгаш, ону 10 литр сугга хоюдуп алгаш, ногааларны суггарар. Шагар-оъттуг чемишчидилге-биле 1 айда чүгле 2 катап суггарар.
Шагар-оът хандызы ногаа аймааныӊ, кат-чимистиӊ, чечектерниӊ өзеринге дузалаар, ынчалза-даа бо органиктиг чемишчидилгени хөй ажыглавас ужурлуг.
Р. ДЕМЧИК белеткээн.