Тывага бо чылдың март 18-тен тура 2 хуулуг чиигелделиг ипотека программазы катап боттанып эгелээн. Чиигелделиг ипотека-биле квартираны чүгле чаа туттунуп турар бажыңнардан азы тудуг организацияларындан садып ап болур.
Амгы үеде программаны өг-бүле ипотеказы кылдыр боттандырып турар. Бүгү чуртта ажылдап турар 6 хуулуг программадан ооң ылгалы – Тываның чурттакчыларынга ол 2 хуу. Апрель 1-ден ийи дугаар рыноктан Шагаан-Арыг, Ак-Довурак, Туран, Чадаана хоорайлардан чурттаар бажыңнарны 6 хуу чээлиге алыр чөпшээрелди берген. Ийиги рыноктан оран-сава алырга, 23 хуудан өрү болурун сагындыраалы. Ынчангаш чиигелделиг “өг-бүле ипотеказы” Тываның чурттакчыларынга ажыктыг.
Ийи ажы-төлдүг бот-ие Анжела Салчак Ак-Довурак хоорайдан 6 хууга квартираны садып алган. “Мен бодум Кызыл-Мажалыктан мен. Ие капиталымны Кызылга ипотека-биле квартира садып алыр дээш, бирги төлевиринге ажыглаптым. Ынчалза-даа найысылалга уруглар сады болгаш школаже ажы-төлдү киирери, оларны аай-дедир сөөртүрү меңээ бот-ие кижиге нарын болду. Ада-ием база кожуун төвүнде чурттап турар болгаш, дузалажыптар кижи чок. Дедир Кызыл-Мажалыкче чанып келдим, Кызылда квартираны хөлезиге берип каан мен. Ипотеканы ол акша-биле дуглаар, мындыг арга эптиг чорду. Ындыг-даа болза, ада-иемден аңгыланыксап, Ак-Довурактан бажың садып алыр дээримге, ийи дугаар рынокта бажыңнар бар. Кызылда ышкаш көвей туттунуп турар оран-сава чок болгай. Ийи дугаар рыноктан садар ужурга таваржыр, ооң хуузу дыка улуг. Ынчангаш бо 6 хуулуг программа ажылдап эгелээрге, дораан-на күзээним квартираны садып алдым. От база салбас, изиг-соок суг бар. Меңээ дыка таарымчалыг. Ооң мурнунда бо хоорайга оран-сава садыглаашкыны барык турупкан турган, ам эки чоруп турар”– деп, Анжела Салчак чугаалаан.
Ийиги рыноктан садар бажыңнарның туткан чылы 20 чылдан көвүдевес, аварийлиг деп санаттынмас болур ужурлуг. Бо угланыышкынның акша салыышкыны 6 хуу. Бо программаның эки чүүлү – бичии хоорайларның хөгжүлдезинге улуг идиг.
Бичии хоорайларга деңнээрге, Тываның найысылалында тудуг хөгжүп эгелээн. Чаа микрорайоннар немежип, каът бажыңнар көвүдеп турар. Кол чылдагааны – чиигелделиг ипотека.
Бо хүнге чедир Тывага 2 хуулуг ипотеканы 346 өг-бүле ниитизи-биле 1 млрд 785 сая рубльга алган. Программаның ажылдап эгелээнинден бээр 2 ай дургузунда республиканың чурттакчылары 2509 чагыгны банкыларже киирген, оларның 1313 чөпшээрелди алган. Ол дээрге чартыы болуп турар.
Регионнуң Тудуг яамызының дыңнатканы-биле алырга, 2030 чылга чедир Кызыл хоорайның тудуунга ниитизи-биле 499,139 муң дөрбелчин метр хемчээлдиг чурттаар оран-сава немежир. 279 хөй каът бажыңнар, 11 муң 102 квартира туттунар. 2026 чылга чедир ооң 305,445 муң дөрбелчин метринге 176 бажың, 6 817 квартира туттунар сорулга салдынган.
Чиигелде программазы ажы-төлдүг өг-бүлелерге чурттаар оран-саваны чээлиге алыр орукту ажыдып турар. Ол арганы 6 хар чедир уруглуг, 18 хар чедир инвалид уруглуг азы 18 хар чедир 2 болгаш оон хөй ажы-төлдүг өг-бүлелер ажыглап болур. Чиигелделиг чээли-биле чаа туттунуп турар бажыңдан оран-сава садып азы аккредитациялыг хүлээникчиниң дузазы-биле бажың тудуп ап болур. Чээлиниң эң улуг хемчээли 6 сая рубль, а баштайгы төлевири 20 хуудан өрү.
Чиигелделиг программаның бир онза хевири – эскроу агар сан-биле хуу тудуг организациязы-биле керээ чаргаш, чер бажыңны база туттуруп ап болуру. Эскроу агар сан дээрге тудуг үезинде ажыттынар тускай банк агар саны. Бажыңны тудуп турда, садып алыкчының акша-хөреңгизи, бодунуң азы ипотека-биле алган акша-хөреңгизи ында чыдар. Бир эвес тудуг организациязы негелделерни күүсетпээн болза, оларны садып алыкчыга эгидип бээр. Эскроу агар сан чээли ээзин камгалап, доозулган бажыңны алырын азы акшазын дедир эгидип алырын хандырар.
“Өөм ээзи-биле черле чер бажыңга чурттаксаар улус бис. Огород-даа олуртуп болур, дыштаныр чер-даа тускайлап ап болур. Черле чер бажың биске таарымчалыг. Эрткен чылын-на тудуг ипотеказын ажыглаксаан бис, ынчалза-даа биске чөпшээревейн турган. Ам бо удаа база шенеп, ипотекаже чагыг кииреривиске, чөпшээрепти. Эскроу агар сан-биле ажылдаар кылдыр Абакандан тудуг организациязы-биле керээ чарып алдывыс. Олар 3–4 ай дургузунда бажыңны тудуп үндүрүптер. Чунар-бажың база кирип турар чорду. Бажыңга септик, чунар өрээл дээш квартираларда дег шупту таарымчалыг байдал турар. Каът бажыңнар алган улус эки дизе 1–2 чыл дургузунда манаар боор чорду. “Эскроу-счёт” деп чүүл эки-дир. Бисти камгалап турар, тудугжулар оран-саваны албан төндүр болгаш шынарлыг кылып бээр. Чүге дизе ооң мурнунда тудуг ипотеказын алган улусту мөлчүп турган тудугжулар турган болгай. Акшазын баш удур алгаш, шынар чок тудуп каан дээн чижектиг” — деп, Кызылдың чурттакчызы Сырга Куулар чугаалаан.
Амгы үеде 14 тудуг компаниязы “ДОМ.РФ” АН-ниң чурттаар оран-сава тудуунуң чаңгыс аай информастыг системазынче боттарының төлевилел декларацияларын киирген. Ол төлевилелдерниң ниити девискээри 213 муң дөрбелчин метр. Ооң иштинде 183 бажың, 4808 квартира кирип турар.
Программаның оператору ДОМ.РФ. Чиигелделиг ипотекаже чагыгны ДОМ.РФ банкының сайтызында “РФ-тиң регионнарынга чиигелделиг ипотека” деп адырынче, Домкликче онлайн азы Ажаалга банкызының офистеринге баргаш, киирер. Чээли керээзин 2025 чылдың декабрь 31-ге чедир чарып болур.
Олча ОНДАР.
Чурукту интернеттен хоолгалаан.
“Шын” №19 2025 чылдың май 22