Омак Кара-Сал – амгы үеде социал төлевилелди чедиишкинниг боттандырып чоруур дайынның хоочуну. Көдээ черниӊ чурттакчыларынга трактор-биле ыяш, сиген сөөртүп чедирип бээр ажыл-херээн эгелеп алган. Херек кырында ажылдай бээрге, техниктиг херекселдери херек апарган.
Күрүне деткимчезин ап болур дээрзин социал төлевилелдиӊ координатору Шимит Сувак аӊаа сүмелээн. Ол төлевилелди ажылдап кылгаш, ону чедиишкинниг камгалап шыдапкан. Акша-хөреӊги саат чок, бир неделя дургузунда шилчип кээрге, тележка, дырбааш, кадыырлар садып алгаш, чагыгларны хүлээп эгелей берген.
– Мал тудуп турар улустуӊ ховуда белеткеп каан сарааттарын чүдүргеш, кажаазынга чедирип берип тур мен. Бир хүнде 4–5 чагыг кээр. Бо сезон доосту бээрге, ыяш дажыглап сөөртүр мен. А чазын чер аӊдарар, күзүн сиген-ширбиил белеткээр мен – деп, арга-дуржулгалыг хоочун тайылбырлап турар.
«Эрес-дидим чоруу дээш» деп медальдыӊ эдилекчизи Омак Кара-Сал хуу ажыл-агыйын чорудуп, ийи студент уругларын өстүрүп кижизитпишаан, бут кырынга тургузуп, чонунга бараан болуп ажылдап чоруур.
Хөйге үлегерлиг база бир дайынчы – Анатолий Байкара. Ол бодунуң өскен төрээн чери Бии-Хемниӊ Аржаан сумузунуӊ Чкаловка арбанында чурттап чоруур. ТШО-га кемдээн соонда, чанып келгеш, өске черже көжүп чоруй барган төрелиниӊ бажыӊын септеп алгаш, чурттай берген.
Аржаанныӊ суму чагыргазы ээп чанып келген ТШО-нуң киржикчизин деткиир сорулга-биле ону социал керээ күрүне программазынга киржирин сүмелээн. Социал керээге киржир бетинде ол инек кажаазын тудуп, сиген-ширбиилин белеткеп алган, а бизнес-планны тургузуп алырынга билдилиг специалистер дузалашкан. Кажан ол төлевилелин камгалап турда, социал координатору биле Аржаан сумузунуң чагырыкчызы ону деткип чедип келген.
Анатолий Кызыл-оолович сайгарлыкчы чоруктуӊ бот-хандырылгалыг ажылдаар хевирин шилип алгаш, социал керээниӊ акша-хөреӊгизин канчаар чарыгдааныныӊ дугайында отчёдун белеткеп турар. 200 муӊ рубль-биле ол Бии-Хемниӊ арат-фермер ажыл-агыйындан бызаалыг үш инек садып алган. Инектерин боду саггаш, садып алыкчыларныӊ бажыӊынга сүттү чедирип берип турар. Фермерниӊ ажыл-ижинге эптиг, таарымчалыг болзун дээш, суму чагыргазы чагыг киирер, чарлал бижиир мессенджерде аӊгы бөлүктү ажыдып каан.
Ооӊ инектери чазын база төрүүр. Сүт-сааны көвүдей бээрге, ол өреме, творог, быштак, саржаг дээн ышкаш ак чем аймаан хөйү-биле белеткээр сорулгалыг.
«Инек малдыӊ баш санын өстүрүп алыры — улуг сорулгам. Көдээ ажыл-агыйны сайзырадыр ишчилерни деткиир талазы-биле күрүнениӊ өске-даа программаларынга, оон элээн үе эрте бээрге, киржир боор мен» —деп, тускай шериг операциязыныӊ киржикчизи планын чугаалай-дыр.
ТШО киржикчилери болгаш оларныӊ өг-бүлезиниӊ кежигүннери боттарыныӊ хуу ажыл-херээн ажыдып алыры-биле социал керээ чарып ап турар. «Ада-чурттуӊ камгалакчылары» күрүне фондузу 34 социал керээни деткээн.
Социал керээниӊ ачызында кожууннарда чонга хандырылга ачы-дузазы чедирер адырлар делгемчип турар. Регионда чонну ажылга хаара тудар чугула хемчеглерниӊ бирээзи ол. Ынчангаш ажыктыг саналдыг чаӊгыс чер чурттугларывысты деткип турар бис дээрзин Тываныӊ Баштыӊы Владислав Ховалыг айыткан. «Чалым Ховалыг социал керээ чарып алгаш, Улуг-Хемниӊ Шагаан-Арыг хоорайда диш протези будүрер лаборатория ажыдып алган. Ол эмчи институду дооскан, улуг арга-дуржулгалыг. Акша-хөреӊги-биле дериг-херексел, материалдар садып алган.
Бии-Хемниӊ Аржаан чурттуг ТШО киржикчизи Аяс Сурунчук көдээде малчыннарга хой кыргыырынга дузалажып турар. Ажыл кылыр дериг-херекселин социал керээ-биле садып алган.
Бо дээрге социал керээни ажыглааш, чедиишкинниг боттандырган төлевилелдерниӊ чүгле эвээш кезии-дир. Хөй-ниити чемненилге адырында хандырылгалар элээн делгемчээн. Деткимчениӊ ачызында бүдүрүлгелерни сайзырадыр деп турар чаӊгыс чер чурттугларымга шудургу кызымак болгаш олча-омактыг болурун күзедим. Республикага херектиг бүдүрүлгелерни тургузары-биле хөреӊгини үндүрүп, чурттакчы чоннуӊ төлевилелдерин улаштыр деткиир бис» — деп, республиканыӊ удуртукчузу быжыг туружун илереткен.
ТР-ниӊ Күш-ажыл болгаш социал политика яамызыныӊ медээлеринден.
Чуруктарны интернет четкизинден хоолгалаан.
«Шын» №90 2024 чылдың ноябрь 23