ЧАА НОМ
Тес-Хем биле Таңды кожууннарның кызыгаарында Куран суур – уран чүүлдүң, чечен чогаалдың чырык одаа. Чүге дээрге ында ыр-шоорга, хөгжүмге, танцы-самга, чечен чогаалга хандыкшылдыг кижилер чурттап турар. “Куранның кырган-авалары болгаш кырган-ачалары” ыры-сам ансамбли бүгү Тывага ат-сураа алгаан бот-тывынгыр уран чүүл коллективи. Бо суурда шүлүкчүлер база чурттап чоруур. Олар дээрге Алдын-кыс Комбу биле Галина Адышаа.
Куранның клувунга ном байырлалы болуп эрткен. Шүлүкчү Галина Адышаа (Катия Века) – (Галина Адышааның чогаалчы ады) шүлүктериниң “Чечен сөске чонум ырлап...” деп чыындызын суурнуң чурттакчыларынга, ном байырлалынга келген эш-өөрүнге, чогаалчыларга болгаш артистерге сонуургадып таныштырган.
Галина Туматовна Адышаа Өвүр кожууннуң Ак-Чыраа суму чурттуг, амгы үеде Куран суурда чурттап орар, мал эмчизи эртем-билиглиг хоочун малчын. Ооң шүлүкчү салым-чаяаны элээди назы-хар үезинде-ле көстү берген. Баштайгы шүлүктери “Шын”, “Тываның аныяктары” солуннарга парлаттынган. Малчын ажыл-ижи, амыдырал-чуртталгазы чардыктырза-даа, чогаадыкчы сеткил-хөңнүнге шаптык болбаан. Ооң шүлүктериниң үш чыындызы чырыкче үнген. “Чеди чүзүн малым малдап...” 2007 чылда, “Челээштелген чуртум алгап...” 2021 чылда, “Чечен сөске чонум ырлап...” 2023 чылда.
Чыындыда кирген шүлүктерниң утка-шынары болгаш бижиттинген аяны авторнуң сагыш-сеткилинден чайгаар чогааттынганы илдең дээрзин чогаалчы Эрик Доңгак демдеглеп, Галина Туматовнаны “бурган чаяаган шүлүкчү” деп үнелээн. Тыва Республиканың улустуң артистери Анзат Куулар биле Надежда Наксыл “Чечен сөске чонум ырлап...” чыындыдан оларның сагыш-сеткилинге таарышкан шүлүктерни ном байырлалынга келгеннерге номчуп бергеннер.
“Чечен сөске чонум ырлап...” номда шүлүктер номчукчуларның чогаадыкчы чоруун аажок хайындырган. Чижээлээрге, бот-тывынгыр хөгжүмчү Даржай Дывааевич Уштулаң чаа номда кирген “Ак-Чыраам” деп шүлүкке аялганы чайгаар-ла чогаадып, баянга ойнап, чонга ырлап берген.
Малчын шүлүкчү Галина Адышааның салым-чаяанының, ооң чогаадыкчы чоруу улам чечектелирин, чаа чараш шүлүктер бижиттингир болурун мөгейикчилери күзээннер.
Чаа номда шүлүктерниң бирээзин номчуңар.
Четкеш келзе ...
Көк-көк даглар аразында
Көрүксенчиг, барыксанчыг,
Көржең чыды сиңе берген,
Авам-ачам аккыр өөнге
Ам бир катап удуп хонза.
Тоганадан бакылаан хүн
Хана бажын эрте чорда,
Тоннаныпкаш, аъдым мунгаш,
Хоюм соондан таваар чортуп,
Хостуг-шөлээн ырлазымза.
Чиңгир дээрде аяс хүннү,
Чигир ышкаш аккыр харны
Чаптап, суйбаан херелинден
Чараш алмаз чажып каан дег,
Чайыннаажын ам бир көрзе.
Чашкы үем оранынче
Чанза, барза, четкеш келзе.
Ш. МОНГУШ.
“Шын” №82 2023 чылдың октябрь 28
