Тываның Одалга болгаш энергетика сайыды Эдуард Куулар яамының 2024 чылда кылган ажылының үре-түңнелдери-биле үлешкен.
2024 чыл Одалга болгаш энергетика яамызынга нарын болганы чигзиниг чок. Ведомствога баш удур шиитпирлээр ужурлуг чугула айтырыглар чаңгыс эвес удаа тургустунуп турганы кымга-даа чажыт эвес. Бир дугаар ээлчегде ук айтырыгларга Шагаан-Арыгга котельная частыышкыны хамааржып турар. Ынчалза-даа Федералдыг Чазактың ачызында хоорайга чылыг-хандырылга системазын доңурбааны чугула барымдаа. Авария болган соонда, ол-ла хүн 13 мобильдиг котельнаялар-биле Улуг-Хем кожууннуң административтиг төвү хандыртынган турган. Үш хонуктуң дургузунда 2 котельная долу күчү-күш-биле ажылдай бергенин сагындыраал.
База ол ышкаш 2024 чылдың март айда чаа айтыышкынны хүлээп алган. Ук айтыышкында июль 1-ден тура Кызылга болгаш хоорайжыткан Каа-Хем суурга 4 чылдың дургузунда чылыг-хандырылга системаларынга чаартылга ажылдарын калбаа-биле чорударын киирген. Ук хемчегниң ачызында чаа объектилерни база хөйү-биле кандыг-даа шаптааразын чок кожуп болур.
Адакталып турар чылда оон-даа өске ажылдар кылдынган. 2021 чылда РФ-тиң Чазааның даалгазы ёзугаар үлетпүр-бүдүрүлге болгаш социал адырлар талазында инвестициялыг төлевилелдерниң боттандырылгазы уламчылавышаан. Федералдыг бюджеттен немелде акша-хөреңгини чаа электри четкилериниң тудуунче угландырганы өөрүнчүг бооп турар. База ол ышкаш дача ниитилелдериниң болгаш ээзи чок электри четкилерин 2025 чылдан эгелеп инвестиция программазының ачызында Тываэнерго долузу-биле хандырар кылдыр хүлээнип алган.
Оон аңгыда, Тывада Ак-Сугда чес-порфир чыдынын болбаазырадыр төлевилел уламчылап турар, келир чылын ажылдарны доозар сорулга салдынган. 2025 чылда Шушенскоениң суг-биле ажылдаар электри станциязының талазындан Ак-Довуракка чедир электри шугумунуң тудуу база адакталыр, ол ышкаш 2026 чылда Турандан эгелеп Тываның найысылалынга чедир электри шугумун база тудар.
Кызылда электри күжү чедишпейн турар. 2026–2027 чылдарда “Эне-Сай” деп чырык күчүзүн улгаттырар чаа дузалал станциязын тудары көрдүнген.
Мөңгүн-Тайга болгаш Тожу чижектиг ырак-узак кожууннарга база электри хандырылгазынга улуг өскерлиишкиннер планаттынган. Амгы үеде ажыглап турар дизельдиг генераторлар улуг бүзүрел чок, ынчангаш доктаамал чаартыр ужурлуг. Ынчалза-даа дагдыныкчы — инвестор Тожу кожуунну бүрүнү-биле чырык-биле хандырарын хүлээнип алган. Амгы үеде үш чылдың дургузунда кожуунга чаа электри шугумнарын тудар компанияны дилеп-тывар ажылдар чоруп турар.
Мөңгүн-Тайга кожуунга ийи чылдың дургузунда Тываның Одалга болгаш энергетика яамызы “Росчетки” компаниязы-биле чырык хандырылгазын чаартыр сорулгалыг улуг санал ажылдарын чоруткан. Бо хүнде акшаландырыышкын айтырыы тургустунуп келген. Келир чылын ажылды уламчылаар, электриниң күчү-күжүн улгаттырарынга акша-хөреңгини аңгылаары көрдүнген. Чижээ, Мөңгүн-Тайгаже электри шугумун шөер болза, 4 миллиард рубль херек. Ынчангаш амгы электри хандырылгазын чаартырынче улуг кичээнгейни салып турар деп Эдуард Куулар демдеглээн. 60–70 чыл ажыглаттынып турар четкилер эргилеп-сандарааны бир чидиг айтырыг. Ийи чылдың дургузунда кезек кудумчуларны септээн, бо удаада четкилерни солуурун планнап турар.
Оон аңгыда, сайыт бо хүнде республикада хөмүр-даш курлавыры долузу-биле тургустунган деп демдеглээн. Каа-Хемниң болгаш Чадаананың разрезтери ажылын чорудуп турар.
Сентябрьда РФ-тиң Президентизи Владимир Путин Тывага сургакчылап кээп турда, Владислав Ховалыг Ак-Довуракка болгаш Шагаан-Арыга чаа котельнаялар тудуп алырынга деткимчени дилээн. Президент ук саналга чөпшээрелди берген. Амгы үеде төлевилелдерниң документ талазы-биле белеткел ажылдары чоруп турар. Тудуг келир чылын эгелээр, ук сорулгаларга Федералдыг бюджеттен акшаландырыышкын көрдүнген.
Одалга сезонунуң көргүзүглери:
Чылыг хандырылгазы: ниитизи-биле 452 объект Тываның чурттакчыларын чылыг-биле хандырып турар. Чылыг четкилери 313 километрге шөйдүнген.
Бо одалга сезонунда электри четкилериниң үрелиишкиннери эрткен чылга деңнээрге, 6,5 хуу өскен. Кол чылдагааны – бойдустуң хай-халаптарының уржуу болгаш электри четкилериниң ниити эргижирээни. Чылыг хандырылгазының системаларынга 19 үрелиишкин бүрүткеттинген.
Бо хүнде чылыг-хандырылга организацияларының курлавырында электри-биле хандырар 20 дериг-херексел бар. Оон аңгыда, “Тываэнерго” компаниязында 14 дизельдиг генераторлар шыгжаттынган.
Хереглекчилерниң “Тываэнерго” компаниязынга болгаш “Дизель” КХН-ге электри энергиязы дээш өрези – 647 сая рубль.
Хереглекчилерниң чылыг-энергетика төптеринге өрези – 805 сая рубль.
Олча СААЯ.
Чуруктарны интернет четкизинден хоолгалаан.
“Шын” №97 2024 чылдың декабрь 18