Совет Эвилелиниң буурааны, улуг чурттуң ажыл-агыйы сандарааны, электри энергиязы ажыглаар бүдүрүлгелер буступ дүшкени-биле холбаштыр электри четкилери барык-ла ээлери чок арткан. Ооң бир чижээ, совет Тываның совхозтарының малчын кыштагларынче шөйүп чоруткан электри шугумнарының чагыларын кижилер одура кезип оорлап аппарып, ак-демир удазыннарны өңнүг демирлер хүлээп турган пунктуларга дужаап, өртекке чедирип алганы.
Трансформаторлуг биче станцияларның демир дериг-херекселдери тонаттынып үптеттинип, харын-даа мырыңай оларга өлүмнүг айыыл-халаптар болгулаан. Чижээлээрге, Ак-Довурак хоорайда ээзи чок арткан трансформаторнуң демир-херекселин 2013 чылдың чайын үптеп турган эр кижилер-биле кады турган оолдуң кырынче демир-дес барып дүжерге, ол оол амы-тынындан чарылган.
Электри шугумнарын, трансформатор станцияларын ажыглап турар организациялар бар-даа болза, олар кымга хамааржыр дугайында чогуур документилер чогундан азы тургустунмаанындан «ээзи чок» объектилер кылдыр санады бергеннер. Чижээлээрге, 2022 чылдың октябрь айда Кызыл хоорайның прокуратуразы Спутник микрорайонга ээзи чок трансформаторларлыг биче станциялар барын илередип тодараткан. 3 биче станцияның «ээзи чок» апарганының кол чылдагааны документилерни өй-шаанда тургуспааны болган. Бир эвес ол биче станцияларга Ак-Довуракка ышкаш озал-ондак болган болза, аңаа буруулуг, кеземче онаар кижилерни тодарадыры истелге органнарынга берге болур ийик.
«Ээзи чок» электри шугумнары, биче станциялар хоорайларның микрорайоннарын, суурларны электри энергиязы-биле хандырарынга шаптараазынныг. Энергетика объектилериниң ээлерин тывар, биргээр чугаалаарга, оларның юридиктиг документилерин тургузар ажыл шыңгыыраанындан «ээзи чок» электри шугумнарының, трансформаторлуг биче станцияларның саны кызырылган.
Кызыл хоорайның чоогунда дачаларны электри энергиязы-биле хандырары — берге айтырыгларның бирээзи. Эң ылаңгыя оң болгаш солагай талакы дачаларда электри шугумнары, ында трансформаторлуг биче станциялар дыка эргижирээн. Дачаларда туттунган хөй санныг чуртталга бажыңнарын, барык-ла улуг микрорайоннар апарган девискээрлерде ажыттынган садыглар, парикмахерскаялар, кафелер дээш социал ужур-дузалыг өске-даа объектилерни электри энергиязы-биле хандырарынга оларның күчүзү чедишпес апарган. Дачаларда электри шугумнарын, ында трансформаторлуг биче станцияларны дачалар ниитилелдериниң баштаар черлери боттарының акша-хөреңгизи-биле септээр арга-шинээ чок. Чүге дээрге дачаларда участоктарның ээлери электри энергиязының өртээн-даа, дача ниитилели кежигүнүнүң дадывырын-даа төлевес.
Техниктиг ажаалда-тежээлдезин өй-шаанда чорутпайн келген эрги трансформаторлар өрттени бээр таварылгалар безин тургулаан. Чижээлээрге, СНТ-14-түң эрги трансформатору 2023 чылда өрттенген. Бо дача ниитилелиниң кежигүннериниң электри энергиязы ажыглаан дээш өрези 700 муң рубль турган. Ам канчаар боор, дачаның чурттакчылары электри энергиязы дээш хөй өрелиг-даа болза, «Тываэнерго» СНТ-14-түң эрги трансформаторун септеп дузалашкан.
Кызыл чоогунда дачалар хоорайның улуг микрорайоннары хире апарган. Чүгле солагай талакы дачаларда, бүрүткээни ёзугаар алырга, 15 муң хире кижи чурттап турар деп сан-чурагайлар бар. А херек кырында солагай талакы дачаларда 20–25 муң кижи чурттап турар деп дачаларның чурттакчылары чугаалап турарлар.
Солагай талакыда болгаш Вавилин ээтпээнде хөй чурттакчылыг девискээрлерни электри-биле хандырарының айтырыын үндезини-биле шиитпирлээри негеттинип келген. Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг бо талазы-биле даалгаларны ТР-ниң Одаар чүүл болгаш энергетика яамызынга, «Тываэнерго» акционерлиг ниитилелге болгаш энергетика айтырыгларынга хамаарылгалыг албан черлеринге берген.
2023 чылдың февраль айда «Тываэнергонуң» удуртулгазы-биле 17 дача ниитилелдериниң даргалары ужуражып, дачаларда электри шугумнарын, ында дериг-херекселдерни чаартырынга хамаарыштыр чугаалашканнар. Дачалар ниитилелдериниң кежигүннери электри энергиязының өртээн, дадывыр акшазын долузу-биле төлевейн турарын, дачалар ниитилелдериниң акша-хөреңгизиниң ядамык байдалын барымдаалааш, дачаларда электри шугумнарын чаартырынга акша-төгерикти республика бюджединден үндүрер шиитпирни ТР-ниң Чазаа 2023 чылда хүлээп алган. Ол акша-хөреңги-биле «Тываэнерго» дачаларда четкилерни чаарткаш, оларны бодунуң техниктиг ажаалда-тежээлдезинге хүлээнип алыр. Бо нарын айтырыгны шиитпирлээриниң чогумчалыг аргазы ийи таланың ындыг дугуржулгазы болган. Хөй-ниити организациялар эрге-байдалдыг дачалар ниитилелдеринден электри шугумнарын «Тываэнергога» дамчыдып бээри дээрге айтырыгны бедик профессионал деңнелге шиитпирлээни ол.
Дачаларда бажыңнарга электри хереглелин санаар чаа херекселдерни тургузар болгаш бүрүткээр, дачаларның чурттакчылары электри энергиязынга өрелерин дуглаар, «Тываэнергога» электри өртээ төлээриниң документилерин оларга тутсур ажылды 2023–2024 чылдарда дачалар ниитилелдериниң даргалары чорудуп келген. Аңаа дачаларның чурттакчыларының эвээш эвес кезии тоомча чок болган.
Электри энергиязының өртээн чыыр ажылды дачалар ниитилелдериниң баштаар черлери «Тываэнергога» бүрүнү-биле дамчыдып бериптерге, ынчан бо акционерлиг ниитилел өрелерни дачаларның чурттакчыларындан профессионал деңнелге чорудуп эгелей бээр. Ол дээрге өре дээш торгаары, «үзе кезери», судтажыры…
Бир эвес ындыг хемчеглерни албас болза, дачаларның чурттакчыларын чырык-биле хандырарынга акшаны кайын тыварыл!
Ш. МОҢГУШ.
Чурукту интернет четкизинден хоолгалаан.
“Шын” №81 2024 чылдың октябрь 23