Шрифт
А А А
Фон
Ц Ц Ц Ц Ц
Изображения
Озвучка выделенного текста
Настройки
Обычная версия
Междубуквенный интервал
Одинарный Полуторный Двойной
Гарнитура
Без засечек С засечками
Встроенные элементы
(видео, карты и т.д.)
Вернуть настройки по умолчанию
Настройки Обычная версия
Шрифт
А А А
Фон
Ц Ц Ц Ц Ц
Изображения
Междубуквенный интервал
Одинарный Полуторный Двойной
Гарнитура
Без засечек С засечками
Встроенные элементы (видео, карты и т.д.)
Вернуть настройки по умолчанию

Дузалажыр күзели күштүг чораан ...

4 февраля 2025
17

Россияның Президентизи 2025 чылды Ада-чурт камгалакчызының чылы кылдыр чарлаан.

Бистиң республикавыста тускай шериг операциязынга киришкеш, маадырлыы-биле амы-тынындан чарылган эр хиндиктиг кижилеривис хөй. Оларның чырык адын мөңгежидип, келир салгал чоргаарланып, сактып чоруур кылдыр чогуур хемчеглерни чорудары чугула. Шак ындыг маадырларның бирээзи Альберт Клименьтевич Ондар.

Ол 1980 чылдың май 17-де Улуг-Хемниң Хайыраканга хөй ажы-төлдүг үлегерлиг өг-бүлеге хеймер оглу болуп төрүттүнген. Альберттиң ачазы Климентий Тавааевич фермага сүт сөөртүр машинаның чолаачызы, а авазы Кызыл-Эник Түлүшевна складка садыгжы болуп ажылдап чораан. Ооң ада-иези 5 оолду болгаш 1 кысты кижизидип өстүрген. Өг-бүлениң кежигүннери кайызы-даа ажыл чок черле олурбас. Олар инек, аът, дагаа болгаш коданнар тудуп чораан. Ажы-төлү шупту кандыг-даа ажылды кылып билир, өөренип-даа, ойнап-даа четтигип турганнар.

Маадырывыстың чашкы үези кайгамчык солун эрткен. Ол дугайында боду чоок кижилеринге улуг сонуургал-биле сактып чугаалап чораан. Ачазы кожа суурларже сүт сөөртүрде, оглун болганчок эдертип алыр. Альберт эге класстарга өөренип тургаш-ла, ачазының ажылдаар машиназын башкарып өөренип алган. Ооң ачазы машина-даа септээр, кылбазы чок, “алдын холдуг” чораан. Адазының салым-чаяанын оолдары шупту дөзеп алганы кайгамчык.

Альберттиң школачы чылдары төрээн сууру Хайыраканга эрткен. Ол эки өөренир, кончуг дыңнангыр, кызымак, арыг-силиг, кежээ, угаанныг өөреникчи турган. Альберт бүгү талазы-биле сайзыраңгай: кончуг-даа чуруур, хол бөмбүү, футбол ойнаарынга ынак, кылбас-тутпас чүвези чок. Кандыг-даа мергежилди шилип алган болза, ол тергиин специалист болур турган. Ынчалза-даа ол эмнелге ажылдакчызының мергежилин шилип алган. Школа соонда 1997 чылда чолаачы кылдыр өөренгеш, кончуг дүрген болгаш чедиишкинниг шынзылгазын апкан. 1998 чылда хуусаалыг шериг албанын эрттирип чорупкан. 2 чыл дургузунда Чечен Республикага чолаачылааш, дайынчы хөделиишкиннер хоочуну болган.

2000 чылда Республиканың медицина колледжиниң “Эмнелге ажылы” деп салбырынче кирип алган. Альберттиң сургуул чылдары канчаар-даа аажок солун болгаш ханы уткалыг эрткен. Ол колледжиниң бүгү-ле хемчеглеринге киржип чораан. Ол бодунуң мергежилинге аажок ынак, колледжиге алган билиглерин амыдырылга төлептии-биле көргүскен.
Ол томаанныг, чымчак, ажылгыр-кежээ кижи чораанындан эш-өөрү санаттынмас. Аажы-чаңы оожум, эш-өөрзүрек, кымга-даа багай чүве күзевес, кээргээчел, дириг амытаннарга аажок ынак. Ол коллективинге лидер турбаан-даа болза, эң-не эки сүмелекчи дээрзин кады ажылдап чораан өөрү сактыр. Аңаа идегеп, бүзүреп болур, шыдаар шаа-биле кижилерге дузалажыр.

Чаңгыс курсчуларынга болгаш кураторунга ол эки, үлегерлиг, күүседикчи кижи болуп арткан. Альберт Россияның ОБЯ-ның Тываның дилеп-камгалаар бөлүүнүң хамааты авиациязының камгалакчы фельдшери болуп, 15 чыл ажылдаан. Хөй чылдарда ак сеткилдиг ажылы дээш Россияның ОБЯ-ның “Хамааты камгалалының 85 чылынга”, хамааты авиацияның 70 чылынга тураскааткан медальдарының эдилекчизи болган. 2019 чылда коронавирус халдавырлыг аарыг тарап турар коргунчуг үеде Республиканың Дүрген медицина дузазы болгаш айыыл-халап медициназының төвүнче үнүүшкүннер бригадазының фельдшери кылдыр ажылдап турган. Кандыг-даа берге байдалда ол шудургузу-биле шиитпирни хүлээп алыр чораан.

Альберттиң өг-бүлези база үлегер-чижектиг болган. Ондарларның өг-бүлези үргүлчү чоннуң кадыкшылының кадагалакчылары чораан.
Ол бодунуң ынак кижилеринге улуг, чараш бажыңны тудуп берген. Азыг, сантиметр бүрүзүн бодунуң холдары-биле, ынакшыл долган чүрээ-биле кылганын өөнүң ишти Чойган Ондар сактып чугаалаан: “Өөм ээзи Альберт чүнү-даа кылганда, сеткилинден кылыр. Бо чурттап олурар бажыңывысты тудуп тургаш, чаңгыс-даа сантиметр карышпас ужурлуг дээш, дендии кызар турган”. Бажыңны туткан, оолдарны бодараткан, ыяшты олурткан мен деп ол үргүлчү чугаалаар чораан. Чуртталгада болдунмас чүүл чок, чүгле кортпайн, бурунгаарлап чоруп олурар херек деп аныяк өг-бүлелерге үргүлчү чагып чораан.

“Өөм ээзи чеже-даа сургакчылаашкында, дүнеки дежурстволарда үргүлчү чоруп турар болза, ажы-төлүн база кижизидип четтигип чораан. Бажыңывысты кезээде чылыг тудуп, биске эптиг байдалды үргүлчү тургузуп берип чораан. Күс келирге-ле, суурда авазының мал-маганынга сигенни кезип бээр. Ажы-төлүм база ачазы ышкаш топтуг-томаанныг, эртем-билигже чүткүлдүг болганынга өөрүүр-дүр мен”– деп, маадырның өөнүң ишти Чойган Ондар чугаалаан. Улуг оглу эге класстарга өөренип турган үезинде ачазы-биле үргүлчү ном номчуур турганын сактыр. Кажан улуг оглу дээди өөредилге черинче кирип алырга, ол канчаар-даа аажок өөрүп, чоргаарланып турган. Альберттиң 3 кайгамчык ажы-төлү адазының төөгүзүн уламчылап арткан. Ийи оглу Тываның күрүне университединде өөренип турар, а чаңгыс кызы школачы.

ТШО эгезинден тура Альберт Ондар солдаттарга бодунуң билиглери, чаңчылдары-биле дузалажыр, дайынчыларның амы-тынын камгалаар, оларга кадык болурунга дузалажыр күзелдиг турган. Ол РФ-тиң Чепсектиг Күштеринге бараан болурун шиитпирлээн. Ооң өөнүң иштинге ол канчаар-даа аажок аар шиитпир болган. Альберт 55-ки гвардейжи мото-адыгжы (даг) бригаданың хайгыыл ротазының фельдшер ротазынга шериг албанын эрттирип турган.

Кады ажылдап турган эштери ону топтуг-томаанныг, эки кижи кылдыр сактыр. Ол дайынчы эштерин хөй-ле аарыглардан эмнээн. Кым-бир кижиниң аллергиязы-даа кирер, чүстери-даа аарыыр, нерв системазының хөлүн эрттир күжениишкининиң түңнелинде солдаттар келдирлей-даа бээр, биче инстульттар-даа аптар. Ындыг таварылгаларда ол үргүлчү оларга дузалажырынга белен болур. Бүгү-ле эмнерни суп каан барбазын үргүлчү бодунда ап чоруурун эштери сактыр.

2023 чылдың ноябрь 11-де Водяное деп суурга дайынчы даалга күүседип турда, эштериниң чамдыызы эглип келбээн. Эжи Шактар Монгол будунга балыглангаш, блиндажче үнүп шыдавайн барган. Дайынчыны кежээге чедир бичии манапкаш, камгалап эккеп алырын Альберт шиитпирлээн. Дөрт кижи дайынчыга четкеш, носилкага салып алгаш, блиндажка чедир каш метр артканда, дайзынның огу бо келген.
Альберт Климентьевич Ондар амы-тынындан чарылган соонда, Эрес-дидим чоруктуң ордени-биле шаңнаткан. 2023 чылдың декабрь 9-та Хайыракан ортумак школазынга шугум чыскаалынга 1997 чылдың доозукчузу Альберт Климентьевич Ондарның чырык адынга тураскааткан сактыышкынның минутазын организастаан. Сактыышкын минутазының мурнунда школаның директору С.К. Айыр-оол база директорнуң кижизидилге талазы-биле чөвүлекчизи Ч.О. Ховалыг маадырның дугайында сактыышкыннарның чугаалаан.

Чыжыргана СААЯ.
Чурукту интернет четкизинден хоолгалаан.

“Шын” 2025 чылдың январь 30