Апрель 18, 19 хүннеринде Тываның Чазааның кежигүннери 2024 чылда ажыл-чорудулгазының дугайында отчётту Сүт-Хөл кожууннуң чурттакчыларынга таныштырган.
Баштайгы хүнде Чазактың командазы ийи бөлүкке үстүп алгаш, аңгы-аңгы сумуларны кезээн. Бирги бөлүк Суг-Аксындан куду бадыптарга, Кара-Чыраа, Кызыл-Тайга болгаш Ишкин сумуларынга, а ийиги бөлүк Ак-Даш, Алдан-Маадыр болгаш Бора-Тайга сумуларынга четкен. Кайы-даа сумуга ужуражылга үезинде чоннуң көдүрген айтырыы – оруктар септелгези болгаш бок төлевиринге хамаарылгалыг болган.
Апрель 19-туң хүнүнде Сүт-Хөл кожууннуң төвү Суг-Аксы сумузунуң Александр Ондар аттыг культура одаанга отчеттуг хурал болуп эрткен. Аңаа Тываның Чазааның кежигүннери, ТР-ниң Дээди Хуралының депутады Шолбан Күжүгет, тус черниң чагырга даргазы Орлан Моңгуш, кожууннуң Төлээлекчилер хуралының даргазы Андрей Хертек, Суг-Аксы сумузунуң баштыңы Якир Ондар болгаш өскелер-даа чон-биле ужурашкан.
Көрүкчүлер залын долдур чыылган чон Тываның Чазааның баш бурунгаар белеткеп кылганы отчеттуг дириг-чуруун көрген. Ооң соонда ажыл-агыйынга шылгараан сүт-хөлчүлерге ТР-ниң Дээди Хуралының шаңнал бижиктерин тывыскан.
«Ажылчын бөлүүвүс-биле Сүт-Хөл кожууннуң чонунга Тываның Чазааның 2024 чылда кылып чоруткан ажылын таныштырбышаан, чоннуң сагыжын өйүп чоруур, чидиг айтырыгларын дыңнап, чыып алгаш, Тываның Чазаанга чедирер сорулгалыг келген бис. Ужуражылгалар ниитизи-биле эки эрткен. Чоннуң көдүрүп турары эң-не чидиг айтырыы – орук. Бодувус безин ол орук-биле халыткаш, оруктарның багайын көрдүвүс ышкажыл. Черже шуут кире берген оруктар бар-дыр. Үстүрер сай-даа чок. Улуг чаъс-чайык болур болза, суг оруу апаар байдал бар. Дарый шиитпирлээр айтырыгларның бирээзи деп көрдүм. Ишкин сумузунга школа тудуу болгаш эрик камгалалы бирги черде турар болду. Ниитизи-биле чоннуң сагыжын өйүп турар чүүл – аныяк-өскенниң көдээ черден көжүп чоруп турары. Аныяктарны көдээже хаара тудары-биле кандыг ажылдар чоруттунуп турарының дугайында айтырыгны база көдүрген. Кызыл-Тайга ортумак школазынга капиталдыг септелге хереглеттинип турар. Ол-ла сумунуң чону бичии оолдарга «Эзирлерниң уязы» дээн ышкаш хүрежир спортчу зал тудуп бээрин дилеп ту- рар» – деп, Шолбан Күжүгет чугаалады.
«Республиканың дээди күүсекчи органының 2024 чылда кылган ажылын таныштырды. Күүсекчи эрге-чагырга органнарының төлээлери сайыттар, оларның оралакчылары, килдистер даргалары кожуунувуста ийи дугаар хүн улуг ажылды кылып чорудуп тур. Бөгүн кожуунувустуң төвү Суг-Аксы сумузунга ужуражып турары бо. Дүүнгү хүннүң байдалы-биле алырга, чон ТР-ниң Чазааның кылып чорудуп турар ажылынга бедик үнелелди берип турар» – деп, Сүт-Хөл кожууннуң чагырыкчызы Орлан Моңгуш чугаалады.
Ылаңгыя алдан-маадыржылар ийи чыл бурунгаар Алдан-Маадырларның 140 чылдаан юбилейиниң бетинде оларның сумузунга улуг ажылдар чоруттунганын демдеглеп турар. Ол дээш ук сумунуң чону ТР-ниң Чазаанга четтиргенин илередип турар. Бо чылын Бора-Тайга чонунга таарымчалыг байдал тургустунган. Ында Маржымал Ондар аттыг көдээ Культура бажыңының болгаш ортумак школаның капиталдыг септелгези бо хүннерде кидин түлүк чоруп турар дээрзин Орлан Моңгуш демдегледи.
Тус черниң чурттакчылары-биле база чугаалаштывыс. Чон ниитизи-биле Тываның Чазааның кылган ажылынга «эки» деп үнелелди берип турду. Оларның бирээзи Суг-Аксы сумузунуң хоочун чурттакчызы Алла Ондар:
«Тываның Чазааның 2024 чылда кылган ажылы эки-дир. Уруглар садтары, школалар, культура одаглары, эмнелгелер удаа-дараа туттунуп тур ышкажыл. Ынчангаш ниитизи-биле Чазактың ажылынга «тергиин эки» деп үнелелди бээр-дир мен».
Тываның Чазааның ажылын чон калбаа-биле эки деп үнелеп турар деп чугаалап тура, тус черлерде аныяктарның үнүн база кичээнгейге алыры чугула. Сүт-Хөл кожууннуң аныяк чурттакчызы Арана Моңгуш база бодунуң бодалдарын илеретти:
«Бистиң Чазаавыстың аныяктар политиказын деткип турарынга өөрүүр-дүр мен. Сүт-Хөл кожуунувустуң аныяктарының келир үеде күзели– кожууннуң девискээринге бичии уругларга болгаш аныяктарга таарымчалыг дыштанылга төптерин организастаары. Аныяктар өскээр чорбайн, төрээн черин сайзырадып артсын дээш, чаа-чаа төптер ажыдары чугула деп бодаар-дыр мен».
Ниитизи-биле отчеттуг хуралдар кончуг эки эрткен. Тываның Чазааның ажылын чон «эки» деп үнелеп турары өөрүнчүг-дүр. Хуралга көдүрүлген айтырыгларны чогуур албан черлери дарый шиитпирлээр дээрзинге чигзиниг чок.
Айдың ОНДАР.
Буян ООРЖАКТЫҢ тырттырган чуруктары.
«Шын» №15 2025 чылдың апрель 24
