Бай-Тайга кожууннуң Кара-Хөл Долаана Бавууевнаның төрүттүнген, ойнап өскен чери ол. Авазының ада-иези боор кырганнарының аалы – Талдыг-Кара-Сугга турган. Ынчан чазын авазының божуп-чиигээр үези база келген. Авазы дүъш чоокшулап олурда кыштаандан кылаштап баткаш, чадаг кижи, мал-маган кежер Калбак-Салдам оруу-биле суурже кирип кээрге, ооң эъди база аарып эгелээн. Ол дээрге 1977 чылдың апрель 14-те, бир дугаар чаъс база чаап турда, кызыл-хүрең шырайлыг, бажының дүгү дас кара кыс өпеяаны авазы божуп чиигээн. Ол уруун Долаана деп адап алганнар. Авазы Мария Калчан-ооловна чиигеп алырга, ачазы Бавуу Ленчааевич авашкыларны эмчиден үндүрүп алгаш, кыштаанче аъттыг Калбак-Салдамнап кежип келгеннер. Бичии чаштың чанып кээрин билген-даа ышкаш, Калбак-Салдамы эртенинде сугже дүжүп кире берген деп, авазы сактып орар. Хинин кескен авазы Байлак Иргитовна Иргит суурнуң фельдшер-акушерказы турган. Күжүгеттерниң ажы-төлү шупту 5 кижи — 1 оол, 4 кыс. Улуг акызы аныяанда-ла аарааш чок болган, ам 4 кыс артканын Долаана Бавууевна чугаалады.
1983 чылда Кара-Хөл ортумак школазынче бичии курзук уруг Долаана эртемниң далайынче өөренип кирген. Баштайгы башкызы Тамара Бора-Хопууевна Сааяны ол чылыы-биле сактып чоруур. Өөренип чораан үезинде 5 класс доозуптарга, 6 класска өөренмейн, шурап 7 классчы болган солун таварылганы Долаана Бавууевна сактып турар. Чүге дээрге ол үелерде өөреникчилер школаже 0 класстан эгелеп өөренип кирип турган болгаш ол үениң бурунгаар көрүжүнүң доктаал-саавыры ындыг түңнелди үндүрген турган боор. Долаана өөредилгезинге кызымак, чүткүлдүү-биле өске эштеринден ылгалып, школаны чүгле тергиин демдектерге дооскан. Эки өөредилгелиг уругну 7 класс доозуптарга, чайын "Артек" лагеринче дыштандырып чорудар дээн, ынчалза-даа ол күзели бүтпээн. "Артек" чоруур дээш самолёт биледи садар дээрге, уругнуң төрүттүнген херечилелинде төрээн чылын чазып бижип кааны улуг шаптык болган. Ону көдээ совет ажылдакчызы кырынга эдип каарга-даа, хүлээп албайн барган. Ол дээш тергиин эки өөреникчи "Артекче" чоруп чадап каан, аңаа бичии Долаана аажок хомудап, хондур ыглаанын, ол болуушкун ооң чаш сагыш-сеткилинге аары-биле артканын сактып чугаалаар.
1994 чылда 11 классты дооскаш, 18 харлыындан эгелеп Республиканың онкодиспансеринге санитаркалап ажылдап тургаш, аарыг кижилерниң болгаш оларны эмнеп турар эмчилерниң сагыш-сеткилин эки сайгарып билип, келир үеде эмчи болур улуг күзели одунган. 3 чыл чедир ажылдааш, Кызылдың эмчи училищезиниң сестралар салбырынче 1997 чылда киргеш, 2000 чылда доозуп алган. Ол үеде дун оглу Начын база төрүттүнген. Ийиги оглу Долаан 2004 чылдың май 17-де төрүттүнген.
Амыдыралга чүү-даа турар. Оолдарының адазы өг-бүлезинден чоруй баарга, Долаана Бавууевна ийи оглун чааскаан өстүрүп, кижизиткен. Олары бо хүнде кайызы-даа эртем-билигге өөренип алган, кижизиг мөзү-бүдүштүг, төлептиг кижилер болганынга Долаана Бавууевна чоргаарланып чоруур. Улуг оглу Начын, бо одуругларның авторунуң өөреникчизи чораан, иштики-даа, даштыкы-даа овур-хевири кончуг чараш, класстың даргазы, эки өөреникчизи, спортчу чорааны онзагай. Начын шеригни Комсомольскунуң Амурга эрттиргеш, улаштыр Рязаньның гвардейжи дээди агаар-десантызының училищезинче (ВДВ) дужаап кирип алган. Ол амгы үеде тускай шериг операциязында киржип турар. Георгиевский Крестиң 4-кү чадазының тергиини демдек Начынның хөрээн каастап чоруур. Бичии оглу Долаан Кызылдың 17 дугаар школазын дооскаш, Новосибирскиниң аъш-чем бүдүрер болгаш болбаазырадыр колледжте өөренип турар.
Долаана ажыл-амыдыралының аайы-биле Улуг-Хем кожуун эмнелгезиниң реанимация салбырынга болгаш Республика эмнелгезиниң терапия салбырынга анестезист, реаниматор сестра болуп ажылдап турган. Бажыңынга шоолуг турбас, колдуунда эмнелге ооң ийиги бажыңы апарган дизимзе, хөөредиг чок боор. Эмнелгеде кезиишкин ажылдары болгаш аарыг кижилерниң кадыының байдалы, салым-чолу эмчилерниң ажылынга билиг-мергежилинден дорт хамааржыр болганда, харыысалга улуг дээрзин чугаалаар апаар.
Тываның мурнундан бир дугаар эки турачы медсестра-анестезист болуп тускай шериг операциязынче Долаана Бавууевна 2023 чылдың апрель–май айларында Луганск Улус Республиканың Червонопартизанск хоорайынга эмчи хүлээлгезин күүседип, ЧВК Вагнер шериглерин эмнеп, тайбың чурттакчыларга дуза кадып, ак сеткилдиг ажылдап, тыва болгаш өске-даа омак-сөөк оолдарның амы-тынын ап, аңгы-аңгы кезиишкиннерни кылып, наркоз берип ажылдап турган. Дайын шөлүнге-даа, тайбың-даа үеде эмчи кижи дээрге бодунга улуг харыысалганы ап, балыгланган кижилерниң амы-тынын камгалаарынга болгаш шын дүрген эмнээринге түңнелди үндүрүп, тура-соруу быжыг, шериг чурумунга хевирлеттинген кижилер болур дээрзин ол кончуг эки медереп билир. Ынчангаш Долаана Бавууевнаны ТШО-га киржип чорааш бодунуң билиг-мергежилин тулган билирин көргүзүп, кижилерге эмчи дузазын үе-шаанда көргүзүп, дузалааны дээш “Карак кызыл чорук болгаш профессионализм” деп медаль-биле шаңнаан.
Раиса ОНДАР, РФ-тиң улус өөредилгезиниң тергиини, ТР-ниң улустуң башкызы.
Чуруктарны маадырның архивинден алган.
«Шын» №35 2024 чылдың май 15
