2023 чылда Тываныӊ 25 сууру элээр черниӊ девискээри апарган «Элээр суур» деп ээлчеглиг мөөрейни эрттирериниӊ чурумун республиканыӊ Чазаанга эрткен неделяда сайгарып чугаалашкан.
Мөөрейниӊ куратору — регионнуӊ Айыыл чок чорук департаментизиниӊ медээзи-биле алырга, республиканыӊ 17 кожуунунуӊ аразындан ук мөөрейге чүгле 9 кожуун киржип турар.
Амыдырап-чурттап турар төрээн черинге арага аймаан ажыглавазы дээш Тере-Хөл кожууннуӊ 4 арбаны, Барыын-Хемчик биле Тес-Хемниӊ үш-үш сумузу, Чөөн-Хемчиктиӊ, Каа-Хемниӊ, Кызылдыӊ, Чаа-Хөлдүӊ, Бии-Хемниӊ ийи-ийи сумуларыныӊ чурттакчылары бадылаан.
Элээр чоруктуӊ шимчээшкининге каттышпайн турар муниципалитеттер бар. Сүт-Хөл, Эрзин, Өвүр кожууннарныӊ сумуларыныӊ «Элээр суур» деп мөөрейге ам-даа киришпейн турары дээрге тус чер чагыргаларыныӊ кошкак ажылыныӊ салдары дээрзин департамент айтып турар.
Арагалаашкын-биле демисежир, эзирик тургаш кем-херек үүлгедир чоруктарны эвээжедир, ужур-дүрүм чокка арага аймаа садар черлерни узуткаар сорулгалыг «Элээр суур» деп мөөрейниӊ дүрүмнерин чаартыпкан. Чижээ, мөөрей киржикчизи — суурну үнелээриниӊ 20 негелдезин 15 кылдыр кызырган. Ол негелделер тодаргай болгаш билдингир апарган. Чижээ, эзирик кижиниӊ хайы-биле болган чурум үүлгедиглериниӊ саны эвээш болурга, суурнуӊ баллы көвүдээр.
Шаӊналдарныӊ хемчээлин база эде көрген. Бир муӊ, беш муӊ хире чурттакчылыг черлерниӊ аразындан бирги черни алган суурну 1 миллион рубль-биле шаӊнаар. Ийиги чер — 400 муӊ рубль, үшкү чер — 200 муӊ рубль деп шаӊналдарны доктааткан.
Суурларныӊ чурттакчыларыныӊ санын барымдаалап, шаӊналдарныӊ хемчээлин аӊгылаан. 200–1000 хире чурттакчылыг ортумак суурларныӊ саны 70 ажыг, ынчангаш ол бөлүктүӊ шаӊналыныӊ хемчээлин улуг суурлар-биле деӊнештирген.
Республикада ийи чүстен эвээш кижи чурттап турар биче суурларныӊ саны чээрби шаа хире. Ынчангаш шаӊнал фондузун 900 муӊ рубль эвес, а 500 муӊ рубль кылдыр эвээжеткен. Ол шаӊналды чүгле тиилекчи суурга тыпсыр.
Шаӊналдыӊ акша-хөреӊгизин чүгле суурнуӊ хөй кижи чыглыр девискээрин чаагайжыдарынга ажыглаар. Акша шаӊналды муниципалитеттиӊ бюджединче шилчидип бээр.
Бирги чартык чылдыӊ түӊнелдери-биле алырга, республикада эзирик тургаш үүлгеткен кем-херектерниӊ үлүү эвээжеп турар. Тодаргайлаарга, ооң мурнунда 885 турган болза, ам 710 кем-херек болган, 19,8 хуу кызырылган.
Тыва Республиканыӊ Чазааныӊ медээлеринден Р. ДЕМЧИК белеткээн.
"Шын" №64, 2023 чылдың август 30