Чылдың-на декабрь 1-де Бүгү делегейниң СПИД-биле демисел хүнүн демдеглеп эрттирип турар. Россия Федерациязының Кадык камгалал яамызы 2024 чылдың ноябрь 25-тен декабрь 1-ге чедир СПИД-биле демисежир болгаш шээр аарыглар дугайында чонга дыңнадыр неделяны чарлаан.
ВИЧ дээрге аарыгларга удур күжүн чидириптер вирустуң кижиниң организминче киргеш, аарыгларга удур туржур системаны үреп эгелээри болур. СПИД дээрге ВИЧ вирузунуң кижиниң организминге элээн каш чылдар дургузундан өөскүп келгениниң түңнелинде, төнчү чадага келири. ВИЧ аарыын чыпшырбас деп бодаар болза, эр-херээжен харылзаа үезинде амы-хууда камгаланыр. Ол ышкаш хан анализи дужаап, сыкыртып тургаш, чаңгыс ажыглаар медицина херекселдерин ажыглаар.
Чылда бир катап ВИЧ бар-чогун илередип, анализти дужаап ап турары артык эвес. Ажы-төлдүг болур сорулга салып алгаш, саатталы бергеш, эмчи учёдунга турарда, иштиг турар үеде база чиигээр мурнунда ВИЧ анализин албан дужаап, эмчи шинчилгезин эртип алыры чугула. Ук аарыгдан аарый берген херээжен кижилер саатталы берген үезинде эмчиниң айыткан эмнерин албан ижер. Кады чурттаан эжинге шынчы болуп, душ бооп болу бээр эр-херээжен харылзаадан ойталааны дээре. Ол ышкаш наркотиктер ажыглаан ажыы шуут чок. Татуировка болгаш пирсингини тускай албан черлеринден дашкаар кылдырып болбас. Сал-чүлүүр база ооң бистерин, дыргак чараштаар херекселдерни чүгле чаңгыс кижи боду ажыглаар ужурлуг. Ону таварыштыр база аарыг чыпшынып болур.
ВИЧ аарыын долузу-биле эмнеп кааптары болдунмас болганы-биле, эмнээшкинни бүгү назынында ап келир.
Ук аарыгларны эмнээр тускай эм тывылбаан-даа болза, чылдан чылче ретровирустуг аарыгларга удур дээштиг эмнер көвүдеп турар. ВИЧ аарыын баш удур болдурбазының, тодарадырының, эмнээриниң дээштиг аргалары көвүдеп турарының ачызында ук аарыг эмнеп болур хоочу аарыглар санынче шилчип турар. Ол дээрге-ле ВИЧ аараан кижиниң кадыкшылын кадагалап арттырып, аарыгның СПИД чадазынга чедир өөскүүшкүнүн 10–10 чылдар дургузунда доктаадыптар.
ВИЧ-тен аараан кижи арып-доруп, деңзизин доктаамал чидирип, аксы-мурну кемдип, эът-кежи тоглап, кулак аарыгларындан болганчок аарыыр апаарын эмчилер сагындырып турар.
Ук аарыгдан аарый берген кижи арага-дары аймаа, чиг чуургалар, чедир быжырбаан эът азы балык, чугдунмаан ногаа болгаш чимис аймаа, хайындырбаан суг ижери хоруглуг. ВИЧ аарыындан эмненип тургаш, хойтпак дээн ышкаш сүттен кылган ажыг чемнер ижип, чивес.
ВИЧ-ке удур тарылга амдыызында чок болганы-биле, ону чүгле баш удур илереткеш, аар чадазынга чедирбези-биле, эрте дээре эмнеп эгелээни дээре. Ынчан оон аараан кижиниң назынының хемчээли анаа кижиден чыда калбас.
ВИЧ аарыы кандыг-даа ылгавыр демдек чок. Кижиге илереттинип келир демдектер халдавырлыг, халдавыр чок кандыг-даа аарыгларга хамааржып болур. Ону бодундан дилээн ажыы чок. Чүгле чаңгыс арга вирус бар-чогун илередир анализти дужаары болур.
ВИЧ бар деп анализ харыызы бадыткаттына берген таварылгада СПИД-ке удур демисел болгаш ону болдурбазы-биле, ажылдап турар төпке баргаш, немелде шинчилгелерни эртип, кайы чадада келгенин билип алыр. Бодунуң кадыының дугайында, ВИЧ-биле чуртталга дугайында, бодунуң эргелериниң болгаш хүлээлгелериниң дугайында билип алыры чугула. Ооң соонда эмчиниң бижип берген эмнерин ижип, эмчиниң сүмезин сагып, айыылдыг эр, херээжен харылзаалардан ойталап, камгалал херекселди албан ажыглаар.
Республиканың СПИД-ке удур демисел төвүнге ВИЧ аарыы бар-чогун төлевир чок болгаш чажыт тодарадып ап болур. Кандыг-даа кижи бодунуң күзели-биле чедип келир болза, халас шинчилгени эртер аргалыг.
Чыжыргана СААЯ.
“Шын” №91 2024 чылдың ноябрь 27