Июнь 17-де Тываның Алдан-Маадыр аттыг Национал музейинге «АЛЬФА.50. Полвека первые» деп делгелгениң байырлыг ажыдыышкыны болган. Аңаа РФ-тиң Президентизиниң Сибирь федералдыг округта бүрүн эргелиг төлээзиниң оралакчызы А.В. Орехов, ТР-ниң Чазак Даргазының оралакчызының хүлээлгезин күүседип турар А.В. Сынаа болгаш өске-даа федералдыг структуралар удуртукчулары киришкен.
Делгелгениң байырлыг ажыдыышкынында ТР-ниң Чазак Даргазы Владислав Ховалыгның мурнундан ооң оралакчызының хүлээлгезин күүседип турар Айдыс Сынаа сөс алгаш, чурттуң Президентизиниң чарлааны Ада-чурт камгалакчызының чылында бистиң республикада мындыг онза делгелгениң ажыттынып турары дыка улуг ужур-уткалыг дээрзин демдеглээн. “50 чыл дургузунда “Альфа” бөлүк чурттуң амыр-тайбыңын камгалаар, хамаатыларның айыыл чок чоруун хандырар талазы-биле террорга удур эң-не нарын-берге даалгаларны чедиишкинниг күүседип чорууру-биле делегейде билдингир апарган. Ол ышкаш “Альфа” бөлүктүң дайынчыларының кылган маадырлыг чоруктары амгы салгалга үлегер-чижек. Оларның ажыл-херээн төлептиг уламчылаары-биле, келир үеде шак ындыг болуксаан салгакчыларга Национал музейде ажыттынып турар делгелге патриотчу утка-шынарлыг болуп, “Альфа” бөлүктүң ажыл-чорудулгазындан чуруктарны көрүп алыры безин улуг хүндү-дүр”– деп, ол демдеглээн.
Бүгү-делегейниң «Альфа» террорга удур кезектиң хоочуннар Ассоциациязы биле ТР-ниң Национал музейи РФ-тиң Президентизиниң СФО-да аппарадының бүрүн эргелиг төлээзиниң деткимчези-биле «Альфа.50» юбилейлиг фото-төлевилелди боттандырган. Делгелгениң ажыдыышкынында РФ-тиң Президентизиниң СФО-да бүрүн эргелиг төлээзи А.А. Серышевтиң мурнундан ооң оралакчызы А.В. Орехов сөс алгаш, шак мындыг делгелгелер Новосибирск хоорайда болгаш Сибирь федералдыг округта калбаа-биле эртип турарын дыңнаткаш, ооң кол-ла сорулгазы, эң-не берге байдалдарда дайынчы даалгаларны күүседип чорааш, амы-тынын харам чокка берген дайынчыларны сактып, тайбың амыдырал дээш оларның кылган херээ кажан-даа уттундурбас дээрзин өзүп олурар салгалга тайылбырлап, патриотчу кижизидилгени чорудуп, российжи шеригниң күчү-күжүнге, шыдалынга чоргаарланып чорзун дээш көргүзүп турар. “Альфа” бөлүктүң дайынчыларының салым-чолу аңгы-аңгы. Оларның карактарынче таптыг топтай бээрге, өлүм-биле чуртталганың аразында хыл кырында чоруп турар-даа болза, мурнунда салдынган даалга – кижилерниң амы-тынын камгалаар дээнде, кайы хире эрес-дидим, коргуш чогун эскерип болур. Бөгүн ажыттынып турар делгелгеге келгениңер дээш шуптуңарга өөрүп четтирдивис!” – деп, ол чугаалааш, тускай сорулгалыг даалгалардан келбейн барган маадырларга кажыыдалдың минутазын чарлаан.
Тускай даалга күүседир бөлүк тургустунганындан бээр 2024 чылда 50 чыл болган. Аңаа тураскааткан юбилейлиг фото-төлевилел – документалдыг чуруктар делгелгезинден ук бөлүктүң тургустунган төөгүзүн, ооң маадырларының дугайында шын болган болуушкуннарны тырттырган чуруктардан көрүп болур. Фото-чуруктарда “Альфа” бөлүктүң дайынчыларының белеткелиниң, тускай операциялардан үзүндүлерни көргүзүп турар. Ол материалдарны Бүгү-делегейниң «Альфа» террорга удур кезектиң хоочуннар Ассоциациязы чыып белеткээн.
«Альфа» тускай даалга күүседир бөлүк ССРЭ-ниң Айыыл чок чорук комитединиң удуртукчузу Юрий Андроповтуң даалгазы-биле 1974 чылдың июль 29-та тургустунгаш, 2024 чылда 50 чыл болган. Ужар-хемелер оорлаарынга удур болгаш долаага алган кижилерни хостаар тускай даалга күүседири-биле тургустунган “А” Бөлүк чоорту террорга удур кончуг күштүг структура болу берген. Эрткен болуушкуннарның көргүскени-биле, “Альфа” бөлүктүң тыптып келгени үениң негелдезинге дүгжүп турары илдең апарган.
Ук организацияның кежигүннериниң бедик негелделиг тускай белеткели, ол ышкаш эң-не тергиин шынарлыг техника талазы-биле хандырылгазы дыка нарын даалгаларны чедиишкинниг күүседиринге дузалыг болуп турар.
Тускай кезектиң дайынчылары Афганистанга болган дайынга, Соңгу Кавказка болган ийи дайынчы хөделиишкинге болгаш Совет Эвилелиниң база Россия Федерациязының девискээринге болгулаан чөрүлдээлерге, муң ажыг тускай операция болгаш оперативтиг хемчеглерге киришкен. Ол хөй чорудуп турган тускай операцияларының аразында “А” Бөлүктүң эң-не билдингир киржилгезинге – Кабулга 1979 чылда Амин (Тадж-Бек) ордузунче штурм, 1995 чылда Будённовскыга, 2002 чылда («Норд-Ост») Москваның Дубровкага, 2004 чылда Бесланның 1 дугаарлыг ортумак школазынга долаага алган кижилерни хостааны хамааржыр.
Бо хүнде Россияның Федералдыг айыыл чок чорук албанының (ФСБ) Тускай даалга төвүнүң “А” Эргелели делегейде эң-не алдаржаан террорга удур кезек болуп турар. Дыка үр үе дургузунда ооң дугайында медээлер “Чажыт” деп демдек адаанга чоруп турган. “Альфа” Бөлүк – российжи шеригниң күжү болгаш чоргааралы. Ам ооң ажыл-чорудулгазының дугайында ховар делгелге Тываның Национал музейинде ажыттынган.
Сорунза МОНГУШ.
Ада ТЮЛЮШТУҢ тырттырган чуруктары.
“Шын” № 23 2025 чылдың июнь 19