Беш хүн өөренири, школаларның капиталдыг септелгези, күрүнениң чаңгыс аай шылгалдалары, тыва дыл айтырыы, башкыларның шалыңы, кадрлар чедишпези дээш өөредилге адырында чонну дүвүредип турар айтырыглар-ла хөй. Ылаңгыя «Беш хүн өөренири» – хөй-ле маргыш үндүрген чидиг айтырыг болган дизе, хөөрем болбас.
Бистиң ада-иелеривис, кырган-ава, кырган-ачаларывыс амгы үе-биле деңнээр-даа хире эвес, өске негелделерлиг үеде ажы-төлүн өстүрүп-кижизидип, ажылдап-чурттап чорааннар болгай. Ажыы-биле чугаалаар болза, кижизидилге айтырыглары ынчан хөй-ниитинии, күрүнении, партияныы турган. Башкыларның, школаның ниитилел амыдыралында ролю канчаар-даа аажок улуг боорда, кызыгаар чок хүндүткелдиг турган. «Башкы ынча дээн чүве-дир!» – дээш, ада-иези-биле суг ажы-төлү маргыжа бээр турган үелер ол.
Амгы үеде байдал сыр өске апарганы чажыт эвес. Школаның, башкыларның ажылы, өске бүгү ажылдар дег, чогуур угланыышкында ачы-дуза чедирилгезиниң бир хевири апарган. Ажы-төл кижизидилгезинге ада-иениң, өг-бүлениң ролю улгаткан турар ужурлуг үеде чурттап турарывыс бо. Ылаңгыя башкылар, школалар чедишпес, сыңышпас, 30 – 40 кижи өөренип турар класска чаңгыс кичээл үезинде шынарлыг билиг бээри-даа нарын апарган. Кижизидилге айтырыгларынче кичээнгей угландырары база нарыыдаан. «Хай-хой» деп хемчээн аптар партияның ролю база кызыгаарланган.
Ынчалза-даа эрги үеде өөредилге-кижизидилге айтырыгларының канчалдыр шиитпирлеттинип турганын ам-даа эки сактыр улуг назылыг кижилеривиске беш хүн өөренир система таарымча чок, бир-ле чиктиг чүүл кылдыр хүлээп алдынганын эскерип болур. Оларны дүвүредип турар чүүл – дыштаныр хүннерде өөреникчилер чогуур кичээнгей, карактаашкын чокка артып калыр. Ылаңгыя харыысалга чок ада-иениң ажы-төлү. Чамдыктары билиг бээриниң шынары кудулай бээр деп санап база турар. Ук бодалдарда чөптүг чүүлдер бар болбайн аан. Хоочуннарывыс боттарының ажылдап чораан үелеринде ол айтырыгларның канчаар шиитпирлеттинип турганының арга-дуржулгазын кичээп көрүп, бодалдары-биле үлежип турары ол.
Амгы шагның өөреникчилериниң ада-иелери чүнү бодап турарыл?
Беш хүн өөренир системаны амгы үениң ада-иелери, аныяктар аажок деткип, чаа чүүлге өөрүп турары илдең. Өөредилге яамызы 5 хүн өөренир чурумну кырындан албадап киире бербээн, школаларга башкылар, ада-иелер аразынга айтырыгларны чорудуп, хөйнүң бодалын илередир ажылды чоруткан турган. Ооң-биле чергелештир школаларга өөредилге планын таарыштырып алырынга четчир үени база берген. Ада-иелерниң социал четкиге деткип, соңгааны безин канчаар-даа аажок идепкейлиг болган.
Аныяк иелер-биле чугаалажырга, колдуунда-ла беш хүн өөрениринге хамаарыштыр чаңгыс аай үзел-бодалды илередир болдулар. Неделяда беш хүн өөренгеш, ийи хүн дыштанырга, уругларга ада-иези-биле кады эрттирер үези хөй болур. Пятницада уруглар өөренип кааптарга, өг-бүле аян-чорук чорааш, улуг-хүнде чанып келир аргалыг болур. Ырак черлерже дыштанып чоруп шыдавас-даа болза, уруглар ада-иези-биле бүдүн хүн иштинде кинолап, концерттеп, спорт залы барып, арга-арыг, парк кирип, чүнү-даа канчап болгай. А улуг-хүнде чаа үнер неделяга белеткенир хүн апаар.
Ажы-төл кижизидилгези өг-бүледен эгелээр ужурлуг.
Башкыларның, социал ажылдакчыларның, эмчилерниң, шагдааларның кырынче боттарывыс харыысалгавысты чүдүрерин уламчылаар болзувусса, байдал өскерилбес. Ийе, күрүне ажылдакчыларының кырынче нарын айтырыгларны чүдүрүп кааш, оларны шүгүмчүлеп олурары белен болбайн канчаар, ынчалза-даа хөй-ниитиниң, бистиң талавыстан шак ындыг ада-иелерге хамаарыштыр шыңгыы хамаарылга база турар болза эки.
Ажы-төлүнүң кижизидилгези дээш шын сеткилинден сагыш човап чоруур төлептиг ада-иелерге 5 хүн өөренир неделя онза таарымчалыг. Ажы-төлдү чүгле өөредилге талазы-биле «сывыртаары» эвес, а сагыш-сеткил, мөзү-бүдүжүнче сагыш салыры чугула. А ук сагыш салыышкын эң-не чоок, эргим кижилери – ада-иезиниң талазындан келген турар ужурлуг деп санаар мен.
Ооң-биле кады кижизидилге айтырыгларын хөй-ниити организацияларынга база дагзыры чугула. Шаандагы дег пионерия, комсомолдуң салдары амгы үеде чок-даа болза, өске хөй-ниити организациялары бажын санай апарган, оларның аразында аажок идепкейлиг ажылдап турарлар хөй, ылаңгыя волонтерлар организациялары. Школадан кижизидилге ажылының кезиин олар алыр болза эки. А бис, шүгүмчүлел-биле кызыгаарланмайн, шак ол хөй-ниити организациялары-биле кады хөделип, келир үеде салгалывыс дээш туржур ужурлуг бис.
Айдың ОНДАР.
Чурукту интернеттен алган.