Х-гу Богда-Кегээн тодараан

2016 чылда Ыдыктыг XIV Далай-Лама Моолга аалдап кээп чорааш, X-гу Богда-Кэгээн Моол чуртунга бодараанын айыткаш, амдыызында назы-хары чаш, үези кээрге, чүдүкчү чонга, хѳй-ниитиге чарлаарын дыңнаткан турган. Бо чылдың Шагаа айының 3 чаазында Х-гу Богда-Кэгээнни албан-ёзу-биле тодарадып, чонга чарлаан. Х-гу Богда-Кэгээнге тодараан 8 харлыг оол кожавыс Моол чурттуг болган.

Богда-Кэгээннерниң бодараан тѳѳгүзүн ап кѳѳрге, I-ги Богда-Кэгээн Моолдуң калга чуртунга тѳрүттүнген, баштайгы Богда Занабазар 1635 чылда тѳрүттүнгеш, 1723 чылда 88 харлыында бурган оранынче чалараан. Ооң ѳлүмүнге Манчы кыдаттың хааны улуг киржилгелиг болганы-биле бодунуң дузалакчызы таварыштыр хораннаан деп тѳѳгү бижимелдеринде демдеглеттинген.

II-ги Богда-Кэгээн Лувсандэмбийдамба база моол уктуг, 1724 чылда тѳрүттүнгеш, 1757 чылда билдинмес чылдагаан-биле чок болган, ону политиктиг байдалдың аайы-биле ѳлүрткен деп санап турар.
III-кү Богда-Кэгээн Тѳвүт чуртундан бир-ле дугаар бодараан. Ол 16 харлыында, 1773 чылда, чок болган.

IV-кү Богда Лобсантѳпденванчүк 1775 чылда Тѳвүт чуртунга бодарааш, 1813 чылда 38 харлыында бурган болган.
V-ки Богда Лупсанчүлдүмчиңмит база тѳвүт уктуг кижи, ол 1815-1841 чылдарда чурттап турган.

VI-гы Богда Лобсантѳптенчойжилжалцан деп аттыг турган болгаш, бо Богдалар аразындан эң-не кыска назынныг болган. Ол 1843 чылда тѳрүттүнгеш, 1848 чылда 6 харлыында таалал болган.

VII-ги Арбаанчойжинванчүкпэрэнлайжанцо деп аттыг Богда 1849 чылда Тѳвүт чуртунга тѳрүттүнгеш, 1868 чылда 19 харлыында чок болган.

VIII-ки Богда Агбаанлупсанчойжин- нямданзанванчүг деп аттыг чораан болгаш, 1924 чылда 55 харлыында база-ла ѳске улуска хораннаткан.

IX-ку Богда Жэвзундамба 1932 чылда Тѳвүттүң Лхасо хоорайның чоогунга Томсиг деп черге тѳрүттүнген. Ону 4 харлыында Богдага тодараткан. Ол 8 харлыында кечил сагыл четтирип, 29 харлыынга чедир шажын номун ѳѳренип, Индияга чурттай берген. 2010 чылда Моол чуртунга чаларап келгеш, 2011 чылда Моолдуң шажын тергиининге саадаан. 2012 чылдың март 1-де Моолга чок болган болгаш аңаа орнукшуткан.

Чаа тодараан Х-гу Богда-Кэгээнниң ачазы Моолдуң күрүне шаңналының эдилекчизи, математик Ч. Алтаннар, авазы Н. Мѳнхнасан “Монполимет” компанияның чиңгине директору. Чаа бодараан Х-гу Богда-Кэгээн амдыызында Моолда Арцат дагның аксында хѳй-ниитиге шажын ѳѳредиин бээр шажын, культураның ордузунга саадап турумчуур.
/ С. КҮДЕР.