Чеже-даа 100 хар ажа берген болза, сергек, хөөремиккей Доокур Мергенович Салчак кудам чугаазын эгелээриниң мурнунда, сөөскен даңзазынга кээшпе уруп, таакпылай берди. Даңзазын идиинге кактай каккаш, элээн боданган чүве дег олургаш, чугаалап эгелей берди:
– Ынчаарга үе-шаг эрткен болгаш, чамдык черлер уттундура-даа бергилээн, ынчалза-даа дайын дайын-на болгай, кижилер боолаар, хан-чин төгери, уё-човуур, алгы-кышкы дээр болбас чүве бе. Бис үш-дөрт хире кижи-дир бис ийик: Кайгал-Доржу, Мижит Хүрең, Доонаарак болгаш мен аан. Хомду барык-ла Кыдат биле Моолдуң кызыгаарында чыдар. Копто деп хемниң чоогунда бедик дагның арты- биле бүдүү үңгеп чорааш, дааш үндүрбейн, даг кырынче үнүп келгеш, эживис Мижиттиң дураны-биле көрүп эгеледивис.
Бистиң ап чораан чепсээвис «бырдаан» боолар болбазыкпе. Ооң хайлыг чүвези чүл дизе, аксындан октаар чолдак боолар-ла болгай, бир эживис, та кайыын тып алган чүве, ланчыылыг. Кижи бүрүзү курларывыста азынган тыва бижектерлиг бис. Меңээ харын узун хылыш турган.
Дураннап турарывыска, бир черде аажок улуг майгыннар тип каан. Бир майгынның соонда баглап каан аъттар-ла хөй. Ол майгындан көк, сарыг хептиг шериг кижилер үнүп кирип турар.
– Адыр, далашпаңар, моол Маскаржап деп кижиниң шерии чоокшулап кээр боор – деп, Кайгал-Доржу сагындырды.
– Кыдаттарда кижи саны хөй болдур ийин, белеткели база шыңгыы, бистен ылгаары база берге – деп, Мижит чугаазын доосту.
Удаваанда мурнуу чүктен аъттыг хөй шериг көстүп келди. Ам-на бис ырак эвесте шериглер, үнүп-кирип турган майгынче чоокшулап келгеш, үнген-не кижини часпайн боолап турдувус. Шуут-ла майгынче чоокшулап кээривиске, удурланыр кижи шуут артпаан. Үнген-не кижи холун көдүрүп алган үнүп турдулар. Ынчап турувуста, бир ак аъттыг кижи маңнадып келгеш, бир-ле чүве чугаалаан. Моол дылды Кайгал-Доржу билир болгаш, туттурган кижилерни хүлээдип бээр деп турар-дыр деп тайылбырлап берди. Майгынче кире бээривиске, чаңгыс семис лама кижи, шарыгда хөй эмнер тудуп алган тур. Майгындан үндүр идипкеш, туттурганнар-биле кады он сес хире кижини хүлээдип бээривиске, аъттыг кижи паараңче апаарын тайылбырлады. Аңаа чеде бээривиске, моолдар бисти үжеп эгелээрге, аъттыг кижи:
– Оларга дегбеңер, келген улус урянхайлар-дыр. Олар бистиң талавыста улус – деп чугаалаарга, соксап, харын-даа хүндүлеп, одаанче аппаргаш, чемгергеннер. Ынчалдыр-ла Хомду дайынынга киришкеннерниң саны 200 ажыг-ла турган боор. Тываже дедир кээрде, та каш хонуп-дүжүп келген улус бис, Чадаана, Хем-Белдири безин ырак болбас ийикпе – деп, Доокур Мергенович кудам чугаазын доосту.
Бараат ДЕЛЕГ-ООЛ,
РФ-тиң өөредилгезиниң тергиини.
"Шын" №41 2023 чылдың июнь 7