Иштиг болгаш 3 харга чедир ажы-төлдүг херээженнерге күш-ажыл хоойлузу-биле көрдүнген магадылалдар дугайында ТР-ниң Күрүне инспекциязының кол инспектору Айсула Ондар чугаалап берген.
— Күш-ажыл хоойлузу херээжен улуска кандыг магадылалдарны берип турарыл?
— Тыва Республиканы Кыдыкы Соңгу чүкке деңнештирип каан болганда, херээжен чонга кыскалаткан ажыл неделязын тургускан. Өскээр чугаалаарга, неделяда 40 шак ажылдаар турган болза, херээжен чоннуң неделяда ажыл шагын 36 шак чедир кызырган. Ынчалза-даа ажыл төлевири хевээр артар. Оон ыңай суурларда ажылдап турар херээженнер айда шалың төлевири чокка немелде бир дыштаныр хүннү алыр эргелиг. Ону алырда херээжен кижи билдириишкин бижиир ужурлуг.
Чамдык херээжен кижилерге, ооң иштинде ажы-төлдүг база иштиг улуска немелде магадылалдар база бар. Иштиг болгаш ажы-төлдүг херээжен кижилер-биле күш-ажыл керээзин чарарындан ойталаары хоруглуг. Оон ыңай иштиг болгаш 1,5 хар четпээн ажы-төлдүг херээженнерни ажылче шенелде хуусаа чокка хүлээп алыр. Ажыл берикчизи иштиг херээженнерге, ол ышкаш 14 хар четпээн ажы-төлдүг херээжен улуска, 18 хар четпээн инвалид уруглуг иелерге чартык хүн ажылдаар чурумну тургузар ужурлуг. Бо таварылгада ажылдаан шагы ёзугаар шалыңны төлеп бээр.
— Иштиг болгаш ажы-төлдүг херээженнерге кандыг магадылалдар барыл?
— Иштиг херээжен кижилерни ажылчын сургакчылаашкынче чорудары, ажылдан дашкаар ажылче, дүне, дыштаныр болгаш ажылдавас байырлал хүннеринде кыйгырары хоруглуг. Дараазында иелерни чүгле боттарының чөпшээрели-биле үстүнде айыттынган негелделерге дүүштүр ажылче кыйгыртып болур:
Бирээде, 3 хар болгаш 14 хар четпээн ажы-төлдү өөнүң ээзи чокка өстүрүп чоруур.
Ийиде, ада-иениң кайы-бирээзи ээлчеглиг (вахта) ажылда.
Үште, өөнүң ээзи мөөңнээшкинге таварышкаш азы керээ ёзугаар шериг албанын эрттирип турар болза.
Дөрте, үштен хөй ажы-төлдүг иелерге, бичиизи 18 хар четкижеге чедир.
Ажыл берикчизи ук ажылдан ойталаан дугайында бижикти ажылдакчыларга таныштырар ужурлуг.
— Бир эвес ажыл берикчизи ол негелделерни күүсетпес болза, канчаарыл?
— Ажыл берикчизи күш-ажыл хоойлузун хажытканы дээш административтиг харыысалгага онаажыр.
— Ажы-төлдүг херээжен чоннуң шөлээзиниң болгаш күш-ажыл керээзиниң дугайында чугаалап бериңерем.
— Билдириишкинге болгаш күш-ажыл кылып шыдавас дугайында шынзылгага даянып херээжен кижини чиигеп алыры-биле шөлээже чорудар. Кажан уруг төрүттүнүп келирге, 3 харга чедир ажаап-карактаары-биле шөлээни база ооң-биле бээр. Ынчан ук ажылдакчының ажылчын олуду кадагалаттынып артар ужурлуг.
18 харга чедир инвалид уруглуг, 18 хар чедир 3 болгаш оон хөй ажы-төлдүг иелерге чылдың-на алыр шөлээзин бодунуң күзээни-биле эптиг үеде бээр. Божуур мурнунда болгаш ооң соонда шөлээни алган соонда, чылдың-на алыр төлевирлиг шөлээзин база бээр.
Ажыл берикчизи бодунуң күзели-биле иштиг кижини ажылдан үндүрер эргези чок. Хууда сайгарлыкчының ажылының соксааны-биле албан чери дүжүп турар таварылгадан аңгыда, күш-ажыл керээзиниң хуусаазы ажылдакчының иштиг үезинде эрте берген болза, божугужеге чедир ооң билдириишкин болгаш иштиг деп бадыткап турар шынзылгазынга даянып, күш-ажыл керээзин узадып бээр ужурлуг. Бир эвес өске ажылдакчының орнунга херээжен кижини хүлээп алган болза, күш-ажыл керээзиниң хуусаазы төнген үеде иштиг кижини ажылдан үндүрүп болур азы ооң чөпшээрели-биле өске ажылче шилчидип болур. Хостуг олут чок болза, ажылдакчыны үндүрер апаар. Ынчалза-даа ажыл берикчизи болгу дег ажылчын олуттарны сүмелээр ужурлуг.
— Ажы-төлдүг херээжен улусту ажылындан үндүреринге хамаарыштыр кандыг дүрүмнер барыл? Иштиг кижиге деңнээрге ылгал бар бе?
— Дараазында таварылгаларда ажыл берикчизи бодунуң күзели-биле ажылдакчызын үндүрер эргези чок:
Бирээде, 3 харга чедир уруглуг болза.
Ийиде, 18 харга чедир инвалид уруглуг, ажы-төлүн чааскаан азырап турар иени.
Үште, 16 харга чедир уругну.
Дөрте, херээжен кижи 18 харга чедир инвалид уругнуң азы 3 хар чедир кадык уругнуң кара чаңгыс чемгерикчизи болза.
Беште, 3 болгаш оон хөй ажы-төлдүг өг-бүледе авазы азы ачазының бирээзи албан ёзугаар ажылда тургустунмаан болза.
— Күрүнениң күш-ажыл инспекциязынче колдуунда кандыг айтырыгларлыг улус келир-дир?
— Херээжен кижиниң күш-ажылчы эргелерин хажыткан дугайында айтырыглыг улус хөйү-биле кээп турар. Колдуунда чылдың-на бээр, иштиг турда база ооң соонда бээр шөлээзин бербээн таварылгалар болур.
— Күш-ажыл инспекциязынга айтырыының аайы-биле кайнаар дуза дилеп барып болурул?
— Хамааты кижиниң, ол ышкаш херээженнерниң, күш-ажылчы эргелерин хажыдыпкан үеде Күрүнениң күш-ажыл инспекциязынга келгеш, дуза дилеп, арга-сүме ап болур. Ооң адрези: Кызыл хоорай, Кечил-оол кудумчузу, 3 дугаар бажың.
Чыжыргана СААЯ белеткээн.
Чурукту интернеттен алган.
“Шын” №14 2025 чылдың апрель 17