Республикада көдээ ажыл-агый бүдүрүлгелери немежип турар. Шагаан-Арыг хоорайда мал согар цех ажыттынган. Бүдүрүлге черин хууда сайгарлыкчы Орлан Монгуш Тыва Республиканың социал-экономиктиг хөгжүлдезиниң тускай программазы-биле деткимче акшаны алгаш, немей бодунуң акша-хөреңгизин база киирип тургаш тургузуп алган.
Бүдүрүлгениң онзагай чүүлү – ол чай, кыш дивейн, бүдүн чыл дургузунда ажылдаар. Ооң девискээринде ниитизи-биле 3 оран-сава туттунган: мал чемгерер чылыг кажаа, мал согар цех, ажылчыннар дыштаныр бажың.
Малчыннарның эккеп дужааган мал-маганын хүлээп алгаш, деңгелин көрүп тургаш, бир эвес арыпкан болза, мал чемгерер кажаага киирип, тускай семиртир мал чемин берип, 2 неделя дургузунда деңгел киирер дээрзин бүдүрүлге ээзи чугаалаан: “Мал чемгерер кажааның хемчээли 330 дөрбелчин метр. Аңаа 30 баш мал кире бээр. Эге дээрезинде 25 баш шээр малды Сүт-Хөл кожууннуң малчынындан хүлээп алгаш, ажылдап эгелей бердивис”.
Бүдүрүлге черинге 4 кижи ажылдаары көрдүнген. Дужааган малдың эъдин хынаары-биле ветеринар база ажылдап турар. Малды сойгаш, бускаш, ишти-хырнын, бажын, дуюун аңгылааш, доңургаш, саарылгаже таарымчалыг өртекке үндүрүп эгелей бергеннер. Тыва кижиниң кужуру эътте, ханда дижир. Чамдык таварылгаларда изиг-хан чиксээнде, бүдүн хойну дөгерери албан эвес. Шак мындыг бүдүрүлге черлеринден чиксээнин садып чиир болза, өг-бүле бюджединге камналга-даа болур.
Ол ышкаш школа, уруглар садтары, эмнелгелер дээн ышкаш социал албан черлери-биле база дугуржулга кылып ажылдаар сорулгалыг. Ылаңгыя уруглар садтарынга сөөгүнден адырган чымчак эът кончуг хереглелдиг дээрзин бүдүрүлге ээзи демдеглээн.
“Малдың кандыг-даа эъдин ажыглал чок арттырбазын кызыдып турар бис. Ол ышкаш тушёнка кылыр тускай херекселди база садып алдывыс. Кол ажылывыстан аңгыда, ол немелде орулга болур. Хөй эвес-даа болза, чаңгыс чер чурттугларывыс сонуургап алыр боор” – деп, Орлан Монгуш чугаалаан.
Бүдүрүлгениң байырлыг ажыдыышкынын январь төнчүзүнде эрттирер дээш, белеткенип турарын бүдүрүлге ээзи дыңнаткан. Шак мындыг көдээ ажыл-агый бүдүрүлгелери республикада ажыттынып турары малчыннарга-даа эптиг. Олар үезин чарып, малының эъдин хүлээп алыр улус дилеп турбайн, белен бүдүрүлгеге дужааптарга эптиг.
Ч. КАРА-САЛ
Авторнуң тырттырган чуруктары.
«Шын» №1 2025 чылдың январь 16
