Эрткен неделяда Хамаатыларныӊ бот-идепкейин деткиир чөвүлел хуралы Тыва Республиканыӊ Баштыӊыныӊ удуртулгазы-биле Улусчу чогаадылга бажыӊынга болган. Аӊаа Чөвүлелдиӊ кежигүннери, удуртукчулар, хөй-ниити организацияларыныӊ идепкейжилери, федералдыг болгаш республика чергелиг организацияларныӊ, кожууннарныӊ удуртукчулары киришкен.
Таныштырган төлевилелдер аразындан Чонну ажылга хаара тудар албанның хоочуну Кара-оол Лапчаа аныяк-өскенни кижизидеринге ажыктыг хөй-ниитижи ажылдарны организастаарын, ылаңгыя күш-ажыл лагерьлерин катап тургузар дугайында илеткээн.
Совет үелерде ышкаш күш-ажыл отрядтарын катап тургүзар саналын хоочун бодунуң илеткелинге айыткан: «Ол үениң аныяктары картофель, ногаа ажаалдазынга киржип, мал чеми белеткелинге, хой кыргылдазынга ажылдап турганын сактыр боор силер. Оолдар, кыстар хостуг үелеринде пионербол, лапту, хол бөмбүү дээн ышкаш спортчу оюннарга идепкейлиг киржир турду. А оюнга киришпес кижилер шыдаар шаа-биле аарыкчылаар турган болгай.
Ажы-төлдү чажындан күш-ажылга чаңчыктырар. Угланыышкын аайы-биле ажылдадып шенеп эгелээр, чоорту ол кандыг ажыл аңаа тааржырын биле бээр. Мергежилин шын шилип алган кижи чер кезип, ажыл чок чорбас-тыр ийин».
Берге элээдилерни ажылга хаара тударга, чурум үрээр безин чайы чок апаар дээрзин Кара-оол Лопсанович чугаалап турар: «Бир эвес уруг ажыл төлевирин ап эгелээр болза, күш-ажылга ооң хамаарылгазы өскерлип, ону үнелеп эгелээр. Оон ол акша ажылдаксап эгелээр. Ажыл кылырга, шалың алыр-дыр деп чүүлдү билип эгелээр».
Ол ышкаш уругларны сонуургалының аайы-биле бөлүктээр деп хоочун саналдап турар. Чижээ, техникага сонуургалдыг уругларны аңгы бөлүктээш, оларны янзы-бүрү техника чыырынга өөредир. Дириг амытаннарга ынак уруглар бар болза, оларны сакман ажылынче, хой кыргылдазынче, көржең коптарар ажылдарже, сиген кезилдезинче, кыс уругларны инек болгаш өшкү саалдазынче хаара тудар. Үнүш өстүрүксээрлерни ногаа ажаалдазынче, чурттакчылыг черлерниң ногаанчыдылгазы, чаагайжыдылгазынче, өзүмнер олуртур, клумбалар аштап-арыглаарынче мөөңнээр.
«Бо бүгүнү каяа, кандыг оран-савага организастаар деп айтырыг тургустунуп кээри чугаажок. Тускай лагерьлер тургузарынга, айыыл чок чоруктуң болгаш гигиенаның негелделеринге дүгжүр оран-савалар херек. Чаа оран-сава тургузарынга база кадрлар белеткээринге хөй акша-хөреңги херек» – деп, К. Лапчаа демдеглеп турар.
Кижизидилге ажылдарынче дарый кирер дээр болза, баштай ам ажылдап турар дыштанылга лагерьлериниң девискээрлеринге ол ажылды организастаар болза эки, ында уруглар-биле ажылдаар дуржулга бар болгай.
Стационар болгаш школа чанының лагерьлеринче барып шыдаваан уругларны чемненилге черлеринге: столоваялар, кафелерге официант, аяк чуур, поварларның дузалакчызы дээн ышкаш өске-даа ажылдарны сүмелеп болур. Ол ышкаш парктарга, сесерликтерге ажылдап, хоорайдан дашкаар, чижээ дачаларга чүге ажылдап болбазыл. Баштайгы дээреде, үе эрттирбези-биле, бо ажылды ынчаар эгелеп алыр болза эки.
Күш-ажыл лагерьлеринге уругларга ажыл төлевирин тургузары күзенчиг. Кандыг-даа ажыл төлевирлиг деп чүүлдү уругга билиндирер. Ол ышкаш эң-не идепкейлиглерге хүндүлел бижиктер тыпсыры албан дээрзин хоочун илеткээн.
Эң-не кол чүүл – назы четпээн берге уруглар аразынга хоойлу-дүрүм үрээр чорукту болдурбазы-биле профилактиктиг ажылдарны чорудар.
- Шын эвес орук шилип алган элээди уруг күш-ажылдың ачызында медерели өскерлип, ажыл чок тенип чорбайн, акша ажылдап алыйн деп боданып эгелээр.
- Келир үеде мергежилин шилип алырынга профориентация ажылдарын чорудар болза, ол келир үеде кым болурун тодарадып алыр.
- Ажыл төлевири уругга улуг деткимче болур. Уругну күш-ажылга чаңчыктырып турарывыс ол.
А. СОЯН белеткээн.
"Шын" №51, 2023 чылдың июль 12.