Совет үеден бээр Тываны бодунуң үезинде делегей чергелиг алдаржыдып чораан российжи спортчу, ча адыгжызы, алдарлыг спорт мастери, Россия болгаш Европа чемпиону, делегей чемпионадының команда аайы-биле бирги чери, Европаның бирги чери дээш маргылдааларның мөңгүн болгаш хүлер медальдарының эдилекчизи, 1996 чылда Атлантага болган XXVI чайгы Олимпий оюннарының киржикчизи, 2004 чылда Афиныга болган XXVIII Олимпий оюннарынга Россияның чыынды командазының кежигүнү, ТР-де регионалдыг хөй-ниити организациязының ча адарынга федерацияның даргазы, Бүгү-россия чергелиг шииткекчи, Кызылдың Төлээлекчилер хуралының депутады, Тываның база бир көскү херээженнериниң бирээзи Елена Достай март 8-те юбилейин демдеглээн.
— Экии, Елена Евгеньевна! Часты чараш юбилейиңер-биле уткуп турарыңар онза-дыр. Номчукчулар мурнундан байыр чедирип тур бис! Бо удаада сеткил-сагыжыңарга кандыг болду?
— Экии, хүндүлүг номчукчу! Четтирдим! Чылдың-на Бүгү-делегейниң херээженнер хүнү-биле чергелештир төрүттүнген хүн демдеглээри ындыг-ла эптиг эвес. Өске улус аваларынга, кырган-аваларынга байыр чедирип турда, төрүттүнген хүнүм кажан-даа мурнадып көрбээн мен. Бир дугаарында, ол хүнде бодумнуң байыр чедириксээр улузумга баштай-ла байырым сөңнеп чедер чаңчылдыг мен. Өске талазында, төрүттүнген хүнүмде кезээде дыштаныр хүн болуру дыка эптиг.
Бо удаада юбилейни бажыңымга, чоок улузум аразынга оожум эрттирдивис. Чүнүң-биле юбилейни уткудуң дээр болза, бо үнүп келген чылда кончуг улуг белек болган чүүл – уйнуктуг болганывыс. Оон улуг белек кайда боор! Ол ышкаш март 16, 17 хүннеринде Елена Достайның, мээң, шаңналым дээш республика чергелиг элээди оолдар, уруглар аразынга ча адарынга ЦСКА-ның кубогунуң ажык маргылдаазын эрттирерин планнаан бис.
— Бо онза харны харлап турар херээжен кижиге чүү чүве чугулал?
— Ажыл-агый, карьера шагда-ла бүткен, арга-дуржулга каңнаттынган үеде амыдырал база бир эки чадага кээрин үнелеп көөр чордум. Кажан уруг-дарыг уязындан ужуп үне бергенде, оларның уруглары – уйнуктар төрүттүнүп турда, оларже сагыш салыышкын эгелээр. Оларның база боттарывыстың кадыывыс чугула апаар.
— Силер ава, кырган-ава, өөңер ээзиниң ынак эжи, тренер, депутат база-дыр силер. Четтигип тур силер бе?
— Ажыл хүнү эртенгиниң 8.00 шактан эгелээш, кежээкиниң 20.00 шакта доостур. Дүъштеки чем үезинде албан бажыңга кээр мен. Өөм ээзинге чем кылып, ооң-биле кады дүъштээр чаңчылывыс хевээр.
Бирээде, депутат ажылга хамаарыштыр алырга, нарын чүвези — кезээде үе чедишпес болур. Бодум уруглар-биле ажылдап турар болганымда, оларның-биле ажылдаар графигим үстүп, хурал-суглаа, сессия дээш чардыгар ужурга таваржыр. Ол харааданчыг. Хөй-ниити ажылы база чугула болбайн канчаар. Хоорайның нарын айтырыглары хөй болгай. Ол-ла хөмүр ыжы, ол-ла пассажир аргыжылгазы, ол-ла черлик ыттар дээш өске-даа.
— Черлик ыттарны узуткаар дугайында айтырыгны шиитпирлеп турда, силер кайы талазын деткидиңер?
— Бо дыка нарын айтырыг. Кажан черлик ыттар хөлүн эрттир көвүдеп, бичии чаш ажы-төлдү, улуг назылыгларны ызырып, оларның кадыынга айыылды чедирип турда, шиитпир хүлээри чугула апарганы шын болбайн аан. Ытка ызырткан бичии уруглар дыка улуг психологтуг кемдээшкинни ап турар. Ол дээрге бүгү назынында сагыш-сеткилинге артар кемдээшкин ышкажыл.
Ийиде, тренер башкы кылдыр ажылдааш, келир үениң спортчуларын белеткеп турар болганда, оларның спортка хандыкшылын улам күштелдирип, бедик чедиишкиннерже хей-аъдын көдүрери чугула. Кандыг-даа тренер Олимпий чемпионун белеткеп үндүрер дээш кызар болгай. Ындыг сорулга менде база бар. Амдыызында ол дугайында чугаалаары арай-ла эрте. Делегей чергелиг тиилелге чедип, Олимпий оюннарынга киржири оюнчук эвес. Ону чедип алырынга дыка хөй чылдар, эвээш дизе-ле, 13–15 чыл дургузунда хөй дерни төп, шудургу белеткенир болза эки.
Бодумнуң ажылдап турарым ЦСКА-ның спортчу клувунда 10-дан 20 харга чедир 27 ча адыгжыларын белеткеп турар мен. 2022, 2023 чылдарда бир-бир спорт мастериниң кандидаттарын белеткээн бис. Бо чылын база бир кижи белеткенип турар. Ооң соонда беш дугаар спорт мастериниң кандидады болурунга беленин көргүзүп турар спортчувус база бар. Бистиң клубтуң ча адыгжыларының аразында Россия чергелиг аңгы-аңгы маргылдааларга шаңналдыг черлерни алган спортчуларывыс бар.
Үште, ава кылдыр бодумну аас-кежиктиг мен деп санап чоруур мен. Бодум Россияның алдарлыг тренерлери ачам болгаш авамның кижизидилгези-биле спортчу чедиишкиннерни чедип, бодумнуң оглумну база бо талазы-биле өөредип, ча адар спортка сонуургалын оттурупканым артык эвес деп бодаар-дыр мен. Ол Москваның күрүнениң күш-культура университедин удавас доозар. “Олимп” олимпийжи курлавырлар школазында тренер кижи. Ол база спорт мастериниң кандидадын күүседипкен.
Дөрте, уругларымның ачазының кады чурттаан эжи болганым — аас-кежиим. Эң-не кол чүүл – өөм ээзиниң кадыкшылы.
Төнчүзүнде, час чаа-ла эгелеп чорда, стол кырында херээженнерниң белекке алган чечектери ам-даа турар болгай. Бо-ла бедик хей-аът-көдүрлүүшкүннүг үеде, кажан чуртувуска бистиң деткимчевис херек үеде, шупту соңгулдаларже баар болза эки деп чугаалаксаар-дыр мен.
Карина МОНГУШ
Чуруктарны маадырның архивинден алган.
“Шын” №19 2024 чылдың март 13
