(Чечен чугаа)
Бистиң суурувуста кырган-авам инектерлиг. Оларның аразынга Ак-Инек дээр инек турган. Кыжын, бир кончуг соок хүнде, Ак-Инек чаптанчыы кончуг, улуг карактарлыг эр ак бызаа төрүпкен. Кышкы үеде төрүттүнген бызаазын кырган-авам Кыш-оол деп адап алган. Ол, шынап-ла, хар дег ак дүктүг болган. Бызаавыс бичиизинден-не дыка тенек. Бир кижи доңгайып алгаш, ажыл кылып турар болза, ол кижиниң артынга кылаштап келгеш, чүктениптер азы дөңгүр бажы-биле үзүп эгелээр. Кыш-оол бичиизинде бисти үзерге, аарышкылыг эвес боорга, тоовас турган бис.
– Оой, бистиң-биле ойнаксап тур сен бе, Кыш-оол? – деп чаптап, ооң дөңгүр бажын дырбап, чаптаар турган бис.
– Мө-ө-ө! – депкеш, бызаавыс бисти эдерип кылаштаар.
Кыш-оол өске бызаалар дег кортук эвес, хоюп маңнавас, харын-даа кижилер көргенде, амырап, кайы ырактан алгырып халып кээрге, чаптанчыы аажок.
Кыш-оол шак ынчаар өзүп-ле орган. Шору өзүп кээрге-даа, ооң мыйызы үнмээн, ынчалза-даа кижилер үзер чаңы хевээр арткан.
Бир хүн акым ол бызаага ойтур үстүргеш, меңээ кээп, хомудап чугаалады:
– Бо бызаавыстың үскүленири аарышкылыг апарды, бичии коргудуптар бис бе, дуңмай?
– Чаа, шынап-ла, ынчаар-дыр, акый. Мени база мындаа аарышкылдыр үзүптү. Канчаар коргудар бис?
– Бо мынчаар шенеп көөлү – дээш, акым шыкпыыш алгаш, бызаавысты кыйгыр- ды – Кыш-оол! Кыш-оол!
Бызаа-даа чип турган сигенин каапкаш, бо маңнап келди. Чоокшулап келгеш, дораан дөңгүр бажы-биле үзер дээш, доңгайып белеткенип алгаш, акымче халыды.
– А-а-а, улус чүге үзер сен, Кыш-оол? – дээш, акым чажырып алган чиңге шыкпыыжы-биле бызааның хокпазынче аарышкылыг эвес кылдыр сопту.
Хенертен хаптар деп билбээн бызаа дезип маңнап ыңай болду.
–Кыш-оол! Кыш-оол! –деп, акым соондан сүрүп халыырга, бызаа «Мөө» депкеш, дезе берген.
–Ам моон соңгаар үскүленмес сен, Кыш-оол! –деп, мен алгырдым.
Бис ынчаар коргутканывыс соонда, тенек бызааның үскүленир, кижи сүрер чаңы кезек-кезек соксаан.
Бир чыл эрткен, Кыш-оол молдурга кылдыр өзүп келген.
Бир хүн дуңмам:
– Бо Кыш-оол ам чаа мени сүрүп турду – дээрге, бүзүревээн мен.
Бир-ле хүн инектер четчелээр дээш, бажыңдан үнүп кээримге, дуңмам кудумчудан алгы-кышкы халып келген. Халывышаан, херим эжиин хаапкаш, дээктеп чадап тур. Айтырарымга, дуңмам орта харыылавас, девидээр. Мен чүнү-даа билбейн баргаш, херим бажындан халбактаныпкаш, бакылаптарымга, үскүленир молдурга бо халып келген, эжик чанында тур. Кортканымдан херимден дүже халааш, дуңмамга дузалажып, эжикти дээктептим.
Ол болуушкунну кырган-авам, авам, ачам сугга чугаалаарывыска, тоовас болган. Чүгле харын кырган-авам боду, Кыш-оолга үстүрүптер часкаш, корга берген.
– Улус кемдедир үзүп каапса, канчаарыл? –деп, кырган-авам суглар элээн чугаалашкан.
Кыш-оол бичии, чаш турда-ла, ооң мыйыс чок бажы-биле ойнап, үскүленир чаңга ону боттарывыс-ла өөредип алган болган бис. Ынчап болбас турган. Ам ооң туразы улгаткаш, ээлерин безин тоовас болган. Улуг улузувус дугурушкаш, Кыш-оолду бир аалче аппарганнар. Ону өскээр аппаарга, кезек када молдургавыс чоктап, муңгарап турдувус. Үр болбаанда хар чаапкан. Ак-Инек ам база эр ак бызаа төрүп бээрге, амыраарывысты канчаар!
Ону үскүленир чаңчылга өөретпес бис.
Аймира МОНГУШ, П.А. Морозов аттыг аграрлыг лицейниң өөреникчизи.
“Шын” №6 2025 чылдың февраль 20
