1964 чылдың июнь 1-де, Бүгү-делегейниң уруглар камгалалының хүнүнде, Тыва АССР-ниң Сайыттар чөвүлелиниң доктаалы ёзугаар Кызылга Бичии көрүкчүнүң театры тургустунган. Баштайгы режиссерлары Москваның культура болгаш уран чүүл институдунуң доозукчулары Сергей Баир, Зоя Саая болганнар. Оларның соонда Москваның культура институдунуң доозукчузу, Россияның болгаш Тываның культуразының алдарлыг ажылдакчызы, “Буян-Бадыргы” орденниң III чадазының кавалери, салым-чаяанныг режиссер Айлана Леонидовна 50 чыл дургузунда театрны удуртуп турар.
Бөгүн, Бүгү-делегейниң уруглар камгалалының хүнүнде, Кызылдың Бичии көрүкчү театрының 60 харлаан юбилейинге тураскааткан байырлыг хемчег Тываның В.Көк-оол аттыг Национал хөгжүм-шии театрынга болуп эрткен.
Байырлыг хемчег театрның фойезинден эгелээн. Чыглып келген көрүкчүнү “Император оркестри” уткуп, театрның бичии артистери тоолдар маадырларының костюмнарын кеткилеп алгаш, көрүкчү бүрүзүнге “Театр масказын” белек кылдыр сөңнээрге, олары байырлалдың киржикчизи апарганынга өөрүп турганнар. Бичии көрүкчү театрының эрткен ажыл-амыдыралының дугайында долу медээни театрның ийиги каъдынга делгээн фото-делгелге, шиилерден костюмнар, маскалардан сонуургап билгеннер.
Бо чараш байырлалга чаладып келген хүндүлүг аалчылар аразындан ТР-ниң Чазак Даргазының оралакчызы Орлан Сарыглар сөс ап байыр чедиргеш, Тыва Чазактың мурнундан 500 муң рубльдиң сертификадын юбилейлээн театрга тывыскаш, ТР-ниң Чазак Даргазының Өөрүп четтириишкин болгаш хүндүлел бижиктерин театрның ажылдакчыларынга тывыскылаан.
“Тыва Республиканың культуразының алдарлыг ажылдакчызы” бедик атты Станислав Ооржакка тыпсып турда, театрның режиссеру Айлана Чадамба бо доозукчузунга чоргаарланып турарын дыңнаткаш, ооң 9 харлыындан тура театрга кээп эгелээш, ону дооскаш, улаштыр бо талазы-биле дээди эртем чедип алгаш, амгы үеде төрээн театрында башкылап ажылдап турарын чыылганнарга таныштырган. Ол ышкаш база бир доозукчузу, байырлыг хемчегниң башкарыкчыларының бирээзи, Тываның алдарлыг артизи Уран-оол Стал-оолду адап, олар бичиизинден тура театрга келгеш, улаштыр салым-хуузун ооң-биле холбап ажылдап чоруурунга өөрүп турарын чугаалаан.
Бодунуң ээлчээнде ТР-ниң культура сайыды байыр чедирип сөс алгаш, яамының шаңналдарын тывыскан соонда, Айлана Леонидовна сценаже Сара Монгушовна Ооржакты чалааш, Россияның уруглар фондузунуң Тывада салбырын удуртуп тургаш, ол ТЮЗ-ка дыка улуг деткимчени көргүзүп турганын демдеглээн. Залда олурган хүндүлүг аалчылар аразындан Тываның Бирги Президентизи Шериг-оол Ооржакты адап, театрга ГАЗель марканың автомашиназын белекке бергенин ам-даа хүндүткел-биле сактып чоруурун база дыңнаткан.
Болган хемчегге Кызылдың мэриниң оралакчызы Наталья Попугалова юбилейлээн театрга 100 муң рубльдиң сертификадын тывыскаш, мэрниң хүндүлел бижиктерин театрның ажылдакчыларынга тывыскан.
Ынчалдыр театрның үн режиссерундан эгелээш, даараныкчыларынга чедир шупту шаңнаткан.
💥 ЧУРТТАЛГАМДА ЧАРАШ ТООЛ
Ол-ла хөй шаңналдар тыпсып турар үеде, театрда хөй чыл ажылдап чоруур билдингир ыраажы, Тываның улустуң артизи Софья Кара-оол-Дулушка кулиса артынга таваржып келгеш, ооң амыдыралында бо театр кандыг рольду ойнап турарын сонуургаарымга, ол мынчаар харыылады:
-Бо театр мээң чуртталгамда чараш тоол болуп турар. ТЮЗ-ка ажылдаанымдан бээр бо чылдың сентябрь 1-де 21 чыл болур. Бичии уруглар-биле ажылдаарга, берге-даа болза, дыка солун. Мен бо театрга ажылдап кээримге, уруглар ырлап өөренип эгелээрге, хөгжүмнүг шиилерни тургузуп эгелээн. Ол дээрге “Бременские музыканты", "Урико-Химеко", "Снегурочка", "Мой друг - Золотой олень", "Голубой щенок", "Хан - ослиные уши", "Алдын кушкаш", "Муха-Цокотуха", дээш өске-даа. Бичии уруглар ырлаарынга ынак болгаш, күзелдии-биле бо шиилерге киржир боор чорду.
Бо хүнде театрда 7-ден 14 харга чедир 40 хире уруг хаара туттунган. Театрывыс бичежек болгаш, хөй кижи хүлээп алыры болдунмас. Оон башка театр уран чүүлүн сонуургаар, күзелдиг уруглар дыка хөй. Доозукчуларывыс аразындан бо талазы-биле ажылдап чоруурлар дугайында демин чаа сценага Айлана Леонидовна чугаалап турду. Оларның аразында Стас Ооржак бөгүн алдарлыг атты алды. Ол мен келбээнимде-ле, көңгүс бичиизинден тура театрга келгеш, Айлана Леонидовнаның холунга өскеш, шак мындыг алдарлыг атка четкенинге өөрүп тур мен. Уран-оол Стал-оол база көңгүс бичиизинде келгеш, караавыска-ла мынчаар өзүп келдилер. Бодумну база мындыг ховар салым-чаяанныг режиссер-биле кады ажылдаар аас-кежиктиг кижи-дир мен деп санап чор мен. Бо юбилейлиг байырлалда түңнеп чугаалаар чүве болза, театрның чедиишкиннери дыка хөй-дүр ийин.
Юбилейге шыңгыы белеткенген бис. База бир солун чүүл, Айлана Леонидовна Москваның цирк артизи Демир Хертекти чалап, киириштирген. Ол ышкаш Юрий Олешаның “Үш семиспейлер” деп тоолун долгандыр бо юбилейлиг көргүзүгнүң сценарийин тускай тургусканы анаа эвес. Тоол бо чылын 100 харлап турар. Черле ынчаш солун көргүзүг чүве. Ону Айлана Леонидовнаның удуртулгазы-биле шупту демнежип кылган бис. Ынчангаш театрга 60 харлааны-биле сеткилим ханызындан байыр чедирип, чедиишкиннерни күзээр-дир мен — деп, Софья Дакпай-ооловна чугаалады.
Чеже-даа бичии болза, Бүгү-россия, делегей чергелиг фестивальдар, мөөрейлерниң дээди үнелелин ап турганы-биле Тывадан дашкаар шагда-ла ады билдингир болу берген Кызылдың Бичии көрүкчү театры бо хүнде культура адырының кадрлар белеткээр база бир онза чери апарган дизе хөөредиг болбас. Ооң доозукчулары артистер, режиссерлардан сайыттар, генералдар, сенаторларга чедир бар. Олар чурттуң аңгы-аңгы булуңнарынче тарай берген тус-тузунда ажылдап чоруурлар. Оларның амыдыралында ТЮЗ улуг салдарлыг болганын шупту билир.
Юбилейинде театр көрүкчүге кандыг көргүзүгнү бараалгатканын маңаа бижээн ажыы чок. Ону кижи боду караа-биле көөр болза эки.
К. Монгуш.
Чуруктар авторнуу болгаш ТР-ниң Культура яамызының
