"Шын" солунувустуң бо чылда 85-ки ээлчеглиг үндүрүлгезинде Татьяна Санааевна Кызыл-оолдуң Тыва күрүнениң баштайгы удуртукчузу Маады Лопсан-Осур дугайында чүүлүн улуг сонуургал болгаш хөлзээшкин-биле номчудум. Маады Лопсан-Осур дугайында автор номчукчуларга төөгүп, ооң амыдырал-чуртталгазын шинчилеп, угун-дөзүн тып, допчузу-биле айтып көргүзүп турары чугула-даа, өөрүнчүг-даа-дыр. Чүге дээрге келир үеде соовустан баскан салгалдарда база бо чүүлдүң автору ышкаш, сеткил-чүрээ төрээн чурту дээш хып, киискип чоруур шинчилекчилер болгаш эртемденнерге оларның кылып чорудары ажылдарынга өзек болгаш дуза болуру магатчок.
ССРЭ-ниң эге башкы чылдарында актыг черге хөй санныг нүгүлдерниң нептереңгей турганы, актыг черге эвээш эвес кижилерниң репрессияга таварышканы Совет Эвилели буурап дүшкен соонда, архивтерде чажыт бижик-саазыннар ажыттынарга, билдинип келген. Тываның ховар оглу Маадыр Лопсан-Осурну бо каржы-дошкун салым база оюп эртпээн. Адааргак, чиижең кижилерниң нүгүлдери буруу чок черге ооң чырыткылыг ат-сывын хирге борап, бужартадып калган. "Шаг шаа-биле турбас, чавылдак көгү-биле чытпас" дээни дег, эрткен-барган үелерниң чазыг болгаш нүгүлдери амгы ниитилелдиң чөптүг кеземче үнелелинге таваржыр, кижилерниң угаан-медерелинге эстир ужурлуг.
Чүгле төрээн кожууну Бии-Хем эвес, төрээн чону, Тыва чурту дээш сеткил-чүрээ аарып чораан удуртукчувус Маады Лопсан-Осурнуң чырыткылыг адын Туранга эвес, а республиканың найысылалы Кызылдың төп кудумчуларының бирээзинге мөңгежидип, аңаа тураскаал кылып тургузары, даргавыстың төлептиг адын-сывын агартырындан аңгыда, чонувустуң хей-аъдын көдүреринге идиг, нүгүлдүг чазыглар кылбазының, төлептиг үүле-херектерни бүдүрериниң аныяк-өскенге үлегер-чижек болур деп бодум хуумда санаар мен.
Вячеслав МЫНЫН-ООЛ.
Москва хоорай.
«Шын» №93 2024 чылдың декабрь 4