Малчынның ажыл-ижи чымыштыг, улуг харыысалгалыг. Кыштың чыккылама соогунда, чайның изиинде, харлыг-частыгда, хат-шуурганныгда-даа ажык дээр адаанга малын кадарары амыр эвес. Ынчангаш Наадым байырлалдарында малчыннарның ажыл-ижин үнелеп, эки көргүзүглерлиг мурнакчыларны шаңнап-мактаары чаңчыл болган.
Бо чылын база-ла Тос-Булакка чемпион малчыннарны шаңнап-мактаан. Оларның аразындан Бай-Тайгадан Буян Хаван-оолду, Тожу кожуундан Виктор Самбууну, Таңды кожуундан Мерген Лапчааны таныштыраал.
МАЛЧЫННАРГА ДУЗАЛЫГ ЭТ
Бай-Тайгадан келген мурнакчы малчын Буян Хаван-оол шаңналга алган кузовтуг мотоциклин долганып, сонуургап көрүп турар болду. Ылап-ла малчын кижиге дыка-ла ажыктыг техника-дыр. Буян Өнерович бо чылгы Наадымның чемпиону болган
«Бай-Тайганың Бай-Талдың Шуй талазында Оргулааш деп черде чайлап турар бис. Бо чазын мал-маганымның хураган төлү эки болган, 100 хуу камгалап алган бис. Шээр малывыс 380 хире баш, 35 баш бода мал, чылгы мал 7 баш. Чазак-чагырга көдээ ишчилерниң ажыл-ижин үнелеп, шаңнап-мактап турары эки-дир. Бир дугаар шаңнал ап тур мен, өөрүнчүг-дүр. Чүък чүдүрер кузовтуг мотоцикл ажыл-агыйга дыка-ла дузалыг боор ийин» — деп, малчын өөрүшкүзүн илеретти.
ЫЗЫГУУР САЛГААН ИВИЖИ
Наадым чемпиону Виктор Самбуу иви малының бажы чылдан чылче өзүп-көвүдеп турар ызыгуур салгаан ивижи, деп Тожу кожууннуң көдээ ажыл-агый эргелелиниң даргазы Чайна Соруннай дыңнатты. Ол аныяк ивижилерниң дагдыныкчызы, ылаңгыя иви малдың баш санын өстүрер болгаш кадагалаар сорулгалыг ажылдап чоруур.
Виктор Шомбулович Тожу кожуунда ивижилер аразынга эртип турар мөөрейлерниң чаңгыс эвес удаа тиилекчизи. Көдээ ажыл-агый адырынга хөй чылдарда үре-түңнелдиг ажылы дээш Тожу кожуун чагыргазының, ТР-ниң Дээди Хуралының хүндүлел бижиктери-биле 2018 чылда шаңнаткан.
Сөөлгү 3 чыл дургузунда ооң иви малы 20 баштан 75 баш чедир өскен. «Бистиң Тожу кожуунда кокай саны хөй-даа болза, чыл санында иви малывыстың баш саны көвүдеп турар» — деп, ивижи чугаалады.
МАЛГА ЧҮРЭЭ-БИЛЕ ЫНАК
«Малчын кижиге кол-ла чүүл — малынга чүрээ-биле ынак болуру. Малга ынак эвес боор болза, малы өспес. Чижээлээрге, хоорай чурттакчылары малды зоопаркта дег көөр, а көдээ кижи ону өскээр көөр, малын ажы-төлү ышкаш ажаап, карактаар. Хой кадарып чорда, бүдүн чуртталга эрте бээр чүве-дир» — деп, мурнакчы малчын Мерген Лапчаа чугаалады.
Мерген Сергеевич Таңды кожууннуң Кочетовтан келген. Ол база салгал дамчаан ук-ызыгуурлуг малчын.
«53 чыл бурунгаар кидис өгге төрүттүнгеш, ол-ла хевээр өгде чурттап чор мен. Ада-ием совет үеде колхоз-совхозтуң малын кадарып чорааннар. 90 чылдарда колхоз-совхоз дүжерге, каш малы арткан – 75 баш хой, 36 баш инек. Ол-ла хевээр ада-иемниң Могай дааның эдээнде аалынга артып калган малын карактап, бөгүнге чедир малчыннап чор мен. Амгы үеде ол малывыстан шээр мал 500 ашкан, инек 82 баш четкен. Өөм ишти база Кочетов чурттуг, ийи ажы-төлдүг бис» — деп, малчын бодун таныштырды.
Мерген Сергеевичиниң бо ийи дугаар шаңналы-дыр. 2016 чылда республика Наадымы Чадаана хоорайның Үстүү-Хүрээге болуп турда, үшкү чергениң мурнакчы малчыны шаңналды алган. Ынчан чадаг-терге-биле шаңнатканын малчын сактып чугаалады.
Алдынай СОЯН.
Авторнуң тырттырган чуруктары.
"Шын" №61, 2023 чылдың август 19
