О Б К О М

Тыва Арат Республиканың тургустунганынга болгаш
Совет Эвилелинге каттышканынга тураскааткан шии.

(Төнчүзү. Эгези №38, 40 "Шында")

БЕШКИ КӨРГҮЗҮГ

Чугунов биле Буян-Бадыргы.
Чугунов. Силер Тыва Арат Республиканы тургузар дээш, уйгу-чыдын чок ажылдап тургаш, чонну хаара тудуп шыдаан, шыырак удуртукчу деп чүвени көргүскен болгай силер. Ооң-биле чергелештир Тываның хувискаалчы намын тургузарынга киржип, улуг ажылды кылдыңар. Партияны организастап тургузары белен эвес ажыл. Нам кежигүнүнге кирер кижилерни эвилелдеп шыдавайн турганындан баштай тургустунган нам организациялары дүжүп, тарап-даа турган-на болгай. Бо удаада намны баштап шыдаар, арга-дуржулгалыг, эртем-билии шыырак кижи херек апарган. Бодап орарымга, ол ажылды билир, ол ажылга тааржыр кижи силер-ле болгай силер. Ынчангаш ТАР ТК-ның бирги секретарынга силерни сүмелээр бодап тур мен. Ажылдай бээриңерге силерге арга-сүмем кадып, дузалажыр мен, дарга.
Буян-Бадыргы. Бот-догуннаан Тыва Арат Республиканы тургузарынга бодумнуң үлүг-хуумну кииргенимге чоргаарланып, чоруур кижи мен. Чазакка-даа, күрүнениң өске-даа ажылдарынга ажылдап тургаш, Тывамны хөгжүдер, быжыктырар дээш, билир шаам-биле болур-ла чүвелерни кылып турдум. Сөөлгү үеде бай, ноян, дүжүмет уктуг кижилерни удуртур, баштаар ажылдардан үндүр хөөглеп эгелээн чүве. Ам канчаар, албан чериниң ажылынга саргы ышкаш кадалы берген орар эвес мен, чайлап берип чордум. Бир эвес нам кежигүннери меңээ бүзүрээр болза, ажылдап болур мен, дарга.

Чугунов. Партияны баштаарынга чөпшээрежип турарыңар дээш, четтирдим. Тывада силерни билбес кижи чок-ла болгай. Силерниң ачы-хавыяаңар, алдар-адыңар организакчы салым-чаяаныңар өскелерден ылгалдыг дээрзин Москва билир, чугааны кылып турган бис.

Буян-Бадыргы. Партияның киришпес-ле чүвези чок апарган үе-дир бо. Хамык ажыл-агыйны чазак, ооң күүсекчи органнары, хол-буттары болур сайыттары, чонну баштаар, мөөңнээр боор деп бодап чораан кижи мен, ындыг эвес болду. Чүгле кижиниң кымның-биле чурттаарын, кымны кадай кылдыр алырын айтып бербейн турар деп хөөредип болгу дег. Таан ындыг байдалга чеде барбес-ле боор бис аа, дарга.

Чугунов. Совет Эвилелинге Ленин Коммунистиг партияны тургускаш, ооң кежигүнүнге чаңгыс аай үзел-бодалдыг кижилер турар деп чагып, сургап турган болгай. Ооң кол-ла сорулгазы эрге-чагырганы чонну дарлап, мөлчүп чораан байлардан, кожайлардан хунаап, былаап алгаш, ажылчы аңгыга, колхозчу тараачыннарга дамчыдып бээри-ле болгай.

Буян-Бадыргы. Мен Тыва Арат Республиканы эрге-хоойлу делгереп, сайзырап турар күрүне кылдыр тургускаш, чонну күштеп күчүлээр чоруктан камгалап шыдаар бис деп өөрүп, амырап чордум.

Чугунов. Ынчанмайн канчаар силерниң үзел-бодалыңар, чырыткылыг бурунгаар көрүжүңер, партияның салып турар сорулгазы-биле дүгжүп, баштажып турар чүве болганда, чонуңар-биле бир баг бооп ажылдаарыңнарны күзээр-дир мен.

Буян-Бадыргы. Бир эвес үстүкү черлерден деткимче болур болза, шыдаар шаам-биле кызып ажылдаар мен, дарга.
Чугунов. Дараазында ужурашкыже, дарга.
Холдарын тутчуп байырлажып турар.

АЛДЫГЫ КӨРГҮЗҮГ

Буян-Бадыргының кабинеди. Шериг хептиг Тока кирип кээр.

Тока. Экии, дарга! Силерни келдирген дээрге чор мен, даргам. Кел дээрге кедилиг чүве дээн.

Буян-Бадыргы. Экии, Салчак Калбак-Хөрекович! Тываның Революстуг шериинге албан-хүлээлгеңерни эрттирип, эки талаңарны көргүскен-дир силер. Шериг херээн кончуг эки билир, кандыг-даа даалганы күүседип шыдаар кижилерниң бирээзи болган-дыр силер. Шеригниң корум-чурумун, чурт камгалалының айтырыгларын кымдан-даа артык билир-ле болгай силер. Чуртувустуң ажыл-херээн бурунгаарладыр, сайзырадыр талазы-биле тускай эртем-сургуулдуг кижилер херек апарган. Ынчангаш Москваже, Моолче өөренир улус белеткеп тур бис. Оларның аразында сен база бар сен. Чүү деп бодап тур сен? Мээң сеңээ көргүзүп турар бүзүрелимни шынзыдып, бадыткап шыдаар сен бе? Өөренир күзелиң бар бе?

Тока. Ийе, дарга. Дыка өөрениксеп тур мен. Силерниң бүзүрелиңерни шынзыдып шыдаар мен, дарга. Тывам дээш кандыг-даа даалганы күүседиринден ойталавас мен.

Буян-Бадыргы. Совет Россияда байдал нарын. Актар боттарының эрги туружун эгидип алыр дээш, хөделбишаан. Хоралакчы, үрегдекчи үүлгедиглерни кылып, чонну коргудуп, өлүрүп турар. Ооң кадында аъш-чем чедишпестеп, феодалдарның, ортумак шыдалдыг тараачыннарның үрезин-хүнезинин хавырып ап турар чүве-дир.

Тока. Ийе, дарга. Советтерниң арга-дуржулгазын хынамчалыг өөренип көөр мен. Чаа Тывавыска келгеш, чоннуң иштики, даштыкы дайзыннары-биле кам-хайыра чок ажылды чорудар мен.

Буян-Бадыргы. Чаа тургузуп алган күрүневиске экономиканы элбекшидер, үлетпүрнү, мал, чер ажылын канчаар хөгжүдери эки-ле билдинмейн тур. 1914 чылда хаанныг Россия бисти хайгааралга алган боордан башка, экономиктиг дузаламчы көргүспээн болгай.

Тока. Россияга революция тиилээн соонда, ядыы-ядамык кижилерни чыып, МЧАЭ, колхозтарны тургузуп, күрүне ажыл-агыйын ажыда берген деп дыңнаан мен. Мен бодаарымга Совет Россияны-ла өттүнгени дээре боор.

Буян-Бадыргы. Ындыг-дыр че, кайы хамаанчок чүвелер хоолгалап, өттүндүр кылыры база хоралыг болур дээрзин уттуп болбас оол, сээң-биле чугааны кылганым ол. Шын эвес ажыл кылып, өскээр баар болзувусса чон түрээр, аас-дыл үнүп, хан-чин төктүп, адып-боолажырынга-даа чедирип болур деп бил.

Тока. Ийе, билдине берди, дарга.

Буян-Бадыргы. Ынчаарга чоруурунга белеткенир ол-ла.
Тока үнүп чоруптар.
(Көжеге)

«Шын» №42 2024 чылдың июнь 8