Оваа дагыыры — черниң ээзинге чүдүүрүнден эгелээш, кижилерниң кылган ажылының үре-түңнелин көөр ёзу-биле холбажып келген бир онзагай сүзүглел болгаш байырлалы.
Оваа дагыырының бир дугаар үези: аңнап чораан кижилерниң олчалыг болган черинге бир-ле демдекти кылып чорааны болуп чадавас. Ол-ла черниң чоок-кавызындан кат-чимис чыып азы ай-бес казып чип турган кижилер амыраан сеткилин илередип, ол-ла черге дашты салып каар турган.
Оваа дагыырының ийи дугаар үези: тыва чуртунга мал ажылы сайзырап, оваа дагыыры бир янзы апарган. Мал-маганның өзүп сайзыраарынга, агаар-бойдустуң кадыг-бергезин ажып шыдажырынга таарымчалыг черге чурттаан кижилер ол-ла черниң ээзинге чүдүп, амыраан сеткилин илередип, бир-ле эптиг черге дашты салыр турган. Олаага чурттап турган төрел аймак улус мал азыраарынга эптиг болгаш одар-белчиирлиг черни ыдыктай көрүп, кыштың ажыг аагын ажып алгаш, тускай дагыыр сүзүглелдиг болу берген.
Оваа дагыырының үш дугаар үези: тараа кижи амытанның кол чеми болу берген үези болуп турар. Тарааны эки үнер черинге черниң ээзи ачы-буяннын көгүссүн дээш, база үстүү хайыракандан чаъс-чар кааң хүннерде чагзын дээш, ол-ла черниң төрел аймак улузунуң даштар чыып турган черинге дагылганы албан кылыр апарган.
Овааны дагыыр үези – чайгы үе. Оваа дагылгазы дээрге черниң оргузунга азы тараа тараан черниң ээзинге чүдүүрү болур. Оваалар ондарлар, ооржактар, кууларлар, сояннар оваазы дээн ышкаш аттарлыг турган.
Овааны кылыры, ийи кол хевирлиг. Бир чамдык оваа даштарны чаңгыс черге оваалай салып тургаш кылыр, бо дээрге эң-не бурунгу хевири. Бир чамдык овааны чиңге-чиңге ыяштарны одура кескилээш, чадыр хевирлиг кылдыр оваалай тудар, бо болза арай сөөлзүредир тывылган хевири.
Оваа дагыыр хүнде шала бедик дагже азы тейже кезек өглерниң эр улузу чоруптар. Олар дагып турар оваага чедип келгеш, ооң дөрт талазынга саң салыр. Дөрт калбак даш кырында кыпсып каан артыш чытталып чыдар. Ыяш хууңда ак сүттү оран-чурттуң ээзиндиве чалбарып чажар. Оваага аъш-чемни, шөйген-баскан быштакты, далган-тарааны салыр.
Оваа дагаан черге чемниң амданныын чиир, араганың ажыын ижер турган, ол болза онзагай чурумнуг. Чүгле үжен чеди харлаан эр кижилер араганы ийи дугураанны ижер, таакпыны ёзу барымдаалап тыртар турган, кыстар болгаш авалар арага ишпес база таакпы тыртпас турган. Оваа дагаан черге кайгамчык ырлаан кижиге, шүүлген мөгеге база эрткен аътка хүндүткелдиң тускай аттарын тыпсыр, тус-тус шаңналдарны бээр турган.
Хүн ашпаанда, оваа дагыырын доозуптар.
/ З.К. Кыргыстың «Тыва улустуң алгыш йөрээлдери» деп номундан алган.
"Шын" №42 2023 чылдың июнь 10