Февраль 8-тиң хүнүнде Тываның күрүне университединиң кол оран-савазының хуралдаар залынга республиканың эртем ниитилелдериниң хуралы болуп эрткен. Аңаа эртемденнерниң ажыл-ижин түңнеп, тергиин чедиишкиннерлиг болганнарны шаңнап-мактаар байырлыг ёзулал болган. Эртем-шинчилел ажылдарының ниитилелге болгаш регионнуң хөгжүлдезинге чугулазы, ужур-уткалыы бо хемчегден көстүп турар.
ТР-ниң Баштыңының өөрүп четтириишкин бижиин Урана Доржу, Оксана Оюн, Херел Бадарчи олар алганнар.
Тываның күрүне университединиң ада-чурт төөгүзүнүң кафедразының доцентизи Оксана Оюн эртем адырынга киирген үлүг-хуузун үнелээнинге өөрүп четтиргенин илереткен. Ол өөредилге адырында 30 чыл, эртем адырында база эвээш эвес чыл ажылдап чоруур.
“Бис Тываның күрүне университединиң шупту башкылары ышкаш өөредилге адырында ажылдап, өзүп олурар салгалдарны кижизидип, келир үениң төөгү, ниитилел, эрге-хоойлу болгаш экономика башкыларын белеткеп, эртем-шинчилел ажылдарын кылып чорудуп турар бис. Бо чылын ТАР-ның өөредилгезиниң, ССРЭ-ниң составынче киргениниң дугайында грантыны ажылдап доостувус.
Монографияларны, төөгү бижидилгелерин, эртем ажылдарын база чедиишкинниг үндүрген бис. Ол ажыл ам-даа уламчылаар. Мээң ажылымны үнелеп турарынга сеткилимден өөрүп тур мен. Тываның Баштыңынга, ажылдап чоруур коллективимге четтиргеним илереттим” – деп, Оксана Оюн чугаалаан.
“ТР-ниң өөредилгезиниң алдарлыг ажылдакчызы” деп хүндүлүг атты ТывКУ-нуң биология болгаш экология кафедразының доцентизи Чечекмаа Назын, “ТР-ниң алдарлыг ажылдакчызын” Тываның бойдус курлавырларын бүрүнү-биле шинчилээр институттуң кол инженер-лаборантызы Елена Тимощенкога, “ТР-ниң эртеминиң алдарлыг ажылдакчызын” ТГШИ-ниң фольклористика секторунуң кол эртем ажылдакчызы Антонина Донгакка тывыскан. “Шылгараңгай ажыл-ижи дээш” деп медалы-биле ТГШИ-ниң культурология секторунуң кол эртем ажылдакчызы Валентина Сузукейни шаңнаан.
Оларның аразында Валентина Сузукей эртем адырында 40 чыл ажылдап чоруур. 26 эртем ажылдарын, монографияларны болгаш 100 ажыг ажылды янзы-бүрү эртем журналдарында үндүрген.
“Бистиң институдувус республикада бир дугаар эртем талазы-биле ажылдап чоруур албан чери кылдыр санаттынар. Тыва Совет эвилелинче кирген соонда, үжүк-бижикти, өөредилге номнарын болгаш сөстүктерни кылып, сайзырадып эгелээн. Бо бүгү ажыл бистиң институттуң харыысалгазынга турган. Ынчангаш бисте дыл, төөгү эртемденнери, археологтар, культурологтар, хөгжүм шинчилекчилери-даа бар. Ооң соонда экономика болгаш дузалал шинчилелдер деп угланыышкын база тыптып келген. Тываның Чазаанга болгаш мени улуг шаңналче идип үндүрген институдумга мээң ажылымны бедик үнелеп турары дээш өөрүп четтиргеним илереттим” – деп, Валентина Сузукей чугаалаан.
Ол ышкаш хөй чылдарда ак сеткилдиг ажылы болгаш ТР-ниң эртем адырынче киирген үлүг-хуузу дээш ТР-ниң Дээди Хуралының өөрүп четтириишкин бижиктери-биле Зоя Доржуну, Людмила Эрдыниеваны, Раиса Ламажапты шаңнаан. РФ-тиң сенаторунуң шаңналдарын Любовь Тас-оол, Марина Куликова, Соңгукчу Монгуш олар алганнар. РФ-тиң Эртем болгаш дээди өөредилге яамызының “Хүндүлүг дагдыныкчы” деп атты ТывКУ-нуң көдээ ажыл-агый факультединиң ветеринария кафедразының доцентизи Раиса Иргитке тывыскан.
Республикада чаа эртемденнерниң немежип, оларның удаа-дараа эртем аттарын камгалап ап турары өөрүнчүг. 2023 чылда ТывКУ-нуң тудуг болгаш чуртталга-коммунал ажыл-агый кафедразының улуг башкызы, техниктиг эртемнер кандидады Шончалай Майны, ТывКУ-нуң улуг башкызы, ТИКОПР-нуң эртем ажылдакчызы, техниктиг эртемнер кандидады Григорий Монгуш, ТГШИ-ниң Социал шинчилелдер төвүнүң удуртукчузу, политиктиг эртемнер кандидады Алия Сат олар камгаланып алганнар.
Чыжыргана СААЯ.
Авторнуң тырттырган чуруктары.
“Шын” №10 2024 чылдың февраль 10
