Шрифт
А А А
Фон
Ц Ц Ц Ц Ц
Изображения
Озвучка выделенного текста
Настройки
Обычная версия
Междубуквенный интервал
Одинарный Полуторный Двойной
Гарнитура
Без засечек С засечками
Встроенные элементы
(видео, карты и т.д.)
Вернуть настройки по умолчанию
Настройки Обычная версия
Шрифт
А А А
Фон
Ц Ц Ц Ц Ц
Изображения
Междубуквенный интервал
Одинарный Полуторный Двойной
Гарнитура
Без засечек С засечками
Встроенные элементы (видео, карты и т.д.)
Вернуть настройки по умолчанию

САРЫГ ШАЙ

1 февраля 2025
5

Сарыг шай садып алгаш, садыгдан улуг-ла ыравайн, бар чорумда, шала чолдаксымаар дурт-сынныг, шырайының чымчаа кончуг, канчаар-даа көөрүмге, калган авам сагышка кирип келир кадай уткужуп келгеш, айтыра-дыр:

– Сарыг шай бе, оглум?

– Ийе. Сарыг шай-дыр, угбам. Дуу садыгдан садып алдым.

– Оо! Экизин аа! Бистиң суурувуста көзүлбестей берген чүве. Мону садып алыр дээш, сураглап чордум. Келген-не херээм бо. Чуура тудар ышкаш шай ижеримге, өзүм карарар кижи мен – дээш, садыг уунче чиик адак базыпты. «Өзүм карарар» дээн сөстер сеткил-чүрээмни доюлдуруп, мени каш сын ажыр ужуктуруп, каш хем кежир эжиндирипкензиг апарды.

Частың башкы айы бодунуң эргезин бүрүнү-биле эдилей берген үе-ле турган боор. Аяс хүннүң алдын-сарыг херелдери дыттарның ожуктуг будуктарынга ойнай бээрге, демгилери эстиринге белеткени бергилээн мөңгүннерзиг апаргылаар чүве. А чоок-кавының бизеңнерлиг хаяларында суг-чинчилер кылаңайнып чыткылаанзыг-даа...

Эртенги чемимни чип алгаш, койгунга салып каан дузаам кезер деп олурумда, авам эмзирип олурганы дуңмам уругну кавайлавышаан, чугаалай-дыр:

– Кай баар деп олур сен, оглум?

– Дузаам кезерим ол, авай.

– Дүктүг-Чаак акың сугга четкеш келем. Бо кызыл шай ижеримге, өзүм карарар-дыр. Күжүгеннериң кештери-биле мындаа өлүрген азың кежин акыңга аппарып бергеш, «Сарыг шай бар болза, авамга берип көр, акый. Кызыл шай ишкеш, өзүм карарар-дыр» — деп олур дээр сен. Ол акың барааннап алган боор. Кожуун төвүнде өлүкке садар барааннар келген деп, дүүн Үндезин кырган-ачаң чугаалап олурду ийин — дээш, эргелиг, оожум кара карактары-биле менче көрүп келди.

– Чаа, авай. Баргаш келийн. Чигир база эккелген боор – дидим.

– Бараан эккелбээн-даа болза, Матпаа чааваң сарыг шай чок олурбас боор. Хөөкүй база чаш уруг эмзирер болгай – дээш, аът баштыг ааткыышта чайгап олурган уруунче көре-дир.

Дүктүг-Чаак акым сугнуң аалы арт ажылдыр чүве. Акымның чогум ады ол эвес. Ынчалза-даа сал талазы-биле бай кижи боорга, чоок улузу аңаа ындыг шола ат шаңнааннар боор. Ол шола атка мээң база ынаам кончуг турган.

Арт кырынга үнүп келгеш, чооганы куду чүгүрүптерге, улустуң аргыжып турары кокпа орукчугаш акым сугнуң өдээнге дорт-ла чедире бээр.

Кезек ол-бо хараттынып тур мен. Часкы көгүлдүр чиргилчин үлдүргей ак харның кыры-биле ужукпушаан, акым сугнуң өөн база таварааш, шынааже челип кире бээрзиг болду.

Ындазында эрезим хайныры-даа хөлчок. Авам ыяап-ла мени айбылады. Угбамны чүге айбылавады, мен эрес кашпагай болган-дыр мен деп бодаарымга, ырлаксаам кели берди. Ол-бо билир ырларым сагышка кирбес боорга, эрткен күзүн угбам Чочагайны улус айтырып каапкан соонда, бир хой кадарып чорувуста, ооң ырлаан ырызы бажым иштинге ужугуп келди. Угбамны өттүнүп, шала боданганзыг аян-биле ол ырыны бады- рыптым.

Бора-Талдаш, мочургазын

Бора-хөкпеш кайын төдер.

Бодап чоруур бодалымны'

Бодум өөрүм кайын билир.

Саргыл дыттың чочагайын

Сайлык күжүр кайын төдер.

Сактып чоруур сагыжымны

Сай-ла өөрүм кайын билир.

Хей-аът киргеш, ырлаан ырым, угбам Чочагай ырлап олурда ышкаш, чоок чалымнарга чаңгыланмас боорга, бо-даа улуг кыс кижи ырлаар ыр-дыр деп хөңнүм чазамыктап алдым.

Аал өдээнче кирип олурумда, акым сугнуң ийи калдар ыды огланып, уткуп алдылар. Төреливис оглу дижип, дугуржуп алганнарзыг-даа.

Өгге кирип кээримге, акым янзы-бүрү кеш санаан, а чаавам шай сүттеп тур. Келген херээмни тын тынмайн, бирден-бирээ чокка тө каап бердим.

Акым менче бодамчалыг көрүп келгеш:

– Аалга келген кижи амыр-мендизин солушкаш, аяк шайны аартап олура, келген херээн чугаалаар чоор. Моон соңгаар билип ап чор, шүңме – дээш, ажылын уламчылай берди.

– Чаа, акый – дээш, чаавамның менче сунганы сүттүг шайлыг шаажаңын ийи холдап сегирип алдым.

Акым Дүктүг-Чаак дерги садыгжызы кижи деп чүвени ачам суглардан дыңнаан мен. Ол кожуун төвүнден чаа барааннар эккээр дээш, аъттанырының кырында олурда, барган болдум.

– Чаавайга (авамны ынча дээри ол) ижип олурар чүвеңден берзиңзе эки боор – дээрге, Матпаа чаавам хээлиг шай хавындан кечим шай ужулгаш, менче сунду.

– Күжүгеннериң кештери биле азыңны мен ап алыйн. Чаа барааннай берди. Сарыг шай бар болза, арбыдадыр эккээр мен дидир деп аваңга чугаалаар сен — дээш, иштиг таалыңынче мээң сарыг шайга чедирип алыксаан кештеримни суп алды.

– Чигир база эккээр сен бе, акый? – дидим.

– Ийе. Бар болза, үзүм чигирден-даа эккээр мен. Даарта база чүгүрүп кел, шүңме – дээш, өгден үнүптү.

Мен чаавамның чоокта божаан оглун магадап көрүп турумда, ол оттуп келгеш, эмиг дилей берди ышкаш. Чаавам ынаар ажаанзырай берди. А мен өгден чиик адак үнүптүм.

Өөмге чедир барык-ла шошкуптум.

Авам менче чиктигзинген хевирлиг көргеш:

– Чоп мырыңай шал кара суг сен, оглум? Чүгүрүп чордуң бе? – дээш, хаваамче чыттап кагды.

– Ийе. Сыр кара маң-биле келдим, авай. Көңгүс турбадым. Харын хөректээжимни уштуп тудуп алгаш чордум – деп өнемчидим.

– Ол болбазыкпе, кежээпейимни. Авазын азырай берген. Мону аңнаан ачаң келгиже ижер мен – дээш, кечим шайны аңдара-дүңдере тудуп олурда, авамның кем чок арнында өөрүшкүнүң сылдыстары чайынналып турган ышкаш болду...

Садыг чоогунга сарыг шай сураглаан, авамга дөмей кадай кижи мээң чашкы шаамның кокпаларының бирээзинче удазын шөйүптү...

Сарыг шай деп сөс дыңнааш-ла, сырбаш кыннып, авамның ынчангы өөрүшкүзүн болгаш согур душ бооп ужурашканым, авамга дөмей, сарыг шай сураглаан кадайны сактып кээр апарган мен.

Моңгуш ДОРЖУ, ССРЭ-ниң чогаалчылар эвилелиниң кежигүнү.

“Шын” №3 2024 чылдың январь 30