Чоокку үеде Шагааны тыва чон калбаа-биле байырлаар апарган. Бис өөм ээзи-биле совет үениң кижилери-дир бис, Шагааның езу-чаңчылдарын чаа-ла эки билип, байырлап турар апардывыс. Бисти бодаарга, ажы-төлүвүс боттарының уруг-дарыын эдерткеш, хүрээ-хиит барган, ёзулалдарда киришкен чоруп турар боор-дур. Шагаа мурнунда Сор деп езулалынга кириштивис. Багай чүүлдерден арыгланыр езулал деп билдим — тыва далганны борбактааш, эът-кеживиске, аарып турар черлеривиске дегзип-дегзип, хүрээге аппарып кагдывыс. Ону кежээ улуг отка өрттедиптер деп тайылбырлады. Шагааны уткупкаш, чүк үндүрер деп езулал дыка солун, кижи бүрүзү меңгизиниң аайы-биле чүк үндүрүп турар боор.
Эрткен чылын найысылал Кызылдың мурнуу чүгүнде чаа туттунган улуг, чараш хүрээвистиң даштынга Шагааның чараш байырлалын, уйнуктарывыс эдертип алгаш, барып көрдүвүс. Дыка-ла чараш чорду. Байырлап келген чон шупту тыва идик-хептиг, каас-чараш деп чүвезин. Ажы-төлүвүс-биле тыва оюннарга киржип, дыка-ла эки ойнап-хөглеп алгаш, чанган бис.
Көдээ черлерде база Шагааны кайгамчык демдеглеп турар апарган-дыр. Бир чылын Тес-Хемниң Белдир-Арыгга Шагаа байырлалын көрүп четкен бис. Малчыннар дыка-ла шыырак белеткенип алгаш, эрттирер боор чорду. Оюн-тоглаа, мөөрейлер, аъш-чем элбек – бедик деңнелге эрттиргеннер. Кышты хүр-менди эрткен, эки көргүзүглерлиг малчыннарын шаңнап-мактап турду. Шаңналдары дыка шыырак, шупту малчыннарга херек дериг-херекселдер, аъш-чем.
Бо чылдың Шагаазын база эки уткуур дээш, бар-ла шаавыс-биле белеткенген бис. Найысылалда байырлалга херек аъш-чем, белек-селек дээш безин саң салыр ыяштан тура шуптузун садып турар магалыг-дыр.
Надежда ЧООДУ.
Кызыл хоорай.
“Шын” №8 2025 чылдың март 6