Республикада диш эмчизинче кирип алыры нарын айтырыгларның бирээзи. Ооң мурнунда диш эмчизиниң талонунга четтигер дээш, чурттакчы чон эртенгиниң 5–6 шактан тура оочурлап турган. Кайы-даа адырда үениң сайзыралы көскү апарганын билир бис. Кадык камгалалында база чаартылгалар хөй. Оларның бирээзи эмчиниң хүлээп алыышкынынче күрүне ачы-дуза порталының дузазы-биле бижидип алыр апарган. Ооң утказын билип алырга, дириг оочурга деңнээрге, канчап-даа эптиг. Ынчалза-даа чаартылгалар тыптып келгеш, дораан-на эки кылдыр ажылдай бербес. Аңаа чаңчыгар, чедер-четпес талаларын немей ажылдап кылыр апаар.
Барык кижи бүрүзүнде диш аарыглары бар дээр болза, частырыг болбас. Ындыг болганда диш эмчизинче кирер кижи саны хөй болуп турары чугаажок. “Республикада диш аарыглары кончуг нептереңгей болуп турар. Бирээде, бистиң ижип турар суувуста фтор эвээш. Ол кариестиң нептерээринге улуг салдарлыг. Ийиде, чип турар чемнеривис база улуг рольду ойнаар. Үште, диштерни доктаамал хайгаарап, бичии үрелиишкин, кариес тыптып келирге-ле, дораан эмнедип кааптар болза эки. Ынчангаш баш удур диш эмчизинге хынадып ап турары чугула” – деп, эмнээшкин-профилактиктиг салбырның эргелекчизи Чойгана Ооржак чугаалаан.
Диш эмнелгезинче бижидип алыр элээн каш аргалар бар. Бирээде, күрүне ачы-дуза порталын таварыштыр эртенгиниң 8.00 шак турда, бижидип ап болур. Ол эмнелгеже келбейн, ырактан бижидип ап болур арганы тургузуп турар. Ийиде, диш эмнелгезинде турар терминалдан база бижидер арга бар. Үште, чаңгыс аай колл-төп таварыштыр 3-09-05 деп телефон дугаарынче долгапкаш, манаашкын журналынче бижидип алыр. Колл-төп хүннүң-не эртенгиниң 9.00 шактан хүндүскүнүң 16.00 шакка чедир ажылдап турар. Бо таварылгада 2–3 неделя дургузунда манаар апаар. Чамдыкта оон-даа үр апаар. Бо арга план ёзугаар эмнээшкин алыр кижилерге эптиг. Кажан манаашкын журналынче бижидип алган соонда, оочуру келирге, поликлиниказының ажылдакчылары аарыг кижиже долгапкаш, кажан келирин дыңнадыр. Бир эвес 3 катап долгаарга, аарыг кижи харыылавас болза, оочурдан үндүр бижиптер. Бо журналче неделя дургузунда барык 200 кижи бижидип турар. Дөрте, кадыы кызыгаарлыг болгаш тускай шериг операциязының киржикчилеринге регистратура таварыштыр диш эмчизинче бижидер аңгы оочур бар. Беште, дижи күштүг аарып турар таварылгада, дүрген дуза чедирер кабинет база ажылдап турар. Аңаа баарга, аарышкызын чидирип, турарын туруп, эмнээшкинче чорудар. Ыжык диштиг келген кижини ол-ла дораан көргеш, хирургче чорудуп, чогуур дузаны кадып турар.
Күрүне ачы-дуза порталын таварыштыр диш эмчизинче бижидип алыр дээрге, чогуур эмнелге албан черлериниң аразында стоматология поликлиниказының көзүлбейн турары хөй-ле улуска айтырыгны тургузуп турар. Ооң чылдагааны аңгы-аңгы дээрзин диш эмнелгезиниң эмнээшкин-профилактиктиг салбырының эргелекчизи Чойгана Ооржак тайылбырлаан:
“Хүннүң-не эртенгиниң 8.00 шакта эмчиже бижидилге ажыттынып турар. Диш эмчизинче бижидер улус хөй болганы-биле хостуг шактар 5–10 минута дургузунда дораан дола бээр. Бижидип четтигипкеш, дижин эмнедип, эмчи дузазын ап турар улус бар. Оон аңгыда, киир бижидилгези Кызыл хоорайда эвес, хоорайның поликлиникаларының бирээзинде быжыгланып албаан болза, диш эмнелгелери порталга көзүлбес”.
Республиканың диш эмнелгелерин төпчүдер ажыл база чоруп турар. Ооң түңнелинде кожууннарда чурттакчы чон диш эмчизинче күрүне ачы-дуза порталын таварыштыр бижидип алыр аргалыг апаар. Ук ажыл барык дооступ турарын Чойгана Ооржак демдеглээн: “Ооң мурнунда хөй-ле пациентилер кожууннардан кээп турган. Амгы үеде кожуун бүрүзүнде диш эмчилери бар. Диш эмнедир дээш, Кызылче келири албан эвес, кожуунунга эмнедип алыр аргалыг апарган. Төпчүдүлге ажылы доостурга, кожууннардан портал таварыштыр диш эмчизинче бижидип алыр арга тургустунар. Ол пациентилерге кончуг ажыктыг болгаш эптиг болур. Кожууннарда чурттакчы чон амдыызында колл-төп таварыштыр диш эмчизинче бижидип алыр аргалыг”.
Гигиенист эмчиже кирип алыры база ажыктыг дээрзин эмнээшкин-профилактиктиг салбырның эргелекчизи тайылбырлаан: “Дишти эмнедир мурнунда гигиениске аштадып алырга, эмнээшкин шынарлыг болур. Ол диш аарыгларын болдурбазының база бир аргазы. Ынаар база күрүне ачы-дуза порталын таварыштыр бижидип алыр”.
Диш эмнелгезиниң улуг улус хүлээр салбырында хүнде 40 хире хостуг шак ажыттынып турар. Ынчалза-даа ол бичии када-ла дола бээр.
Чүгле улуг улуска эвес, бичии уругларга база диш эмчизинче кирер таарымчалыг байдалдарны тургузуп турар. Чижээ, бо чылын кадеттер корпузунда болгаш Кызылдың 19 дугаар школазында диш эмчизиниң кабинеттерин немей ажыткан. Ол ышкаш уруглар кайы-даа школаның диш эмчизинче кирип ап болурун уругларның диш эмнелгезиниң кол эмчизиниң оралакчызы Айя Канкова дыңнаткан: “Школада диш эмчизи чок болза, кайы школада диш эмчизи бар, аңаа кирип ап болур. Чүгле бодунуң өөренип турар школазының фельдшеринден шынзылга ап алыры чугула. Фельдшер кайы школада диш эмчизи барын, каяа эмнедип болурун тайылбырлааш, чогуур шынзылганы бээр".
Диш аарыгларының нептереңгей болуп турары-биле диш эмчизинче бижидер айтырыг чидиг болуп артпышаан.
Чыжыргана СААЯ.
Авторнуң тырттырган чуруу.
«Шын» №83 2024 чылдың октябрь 30