2024 чылдың май 19-та нам болгаш күрүнениң шылгараңгай ажылдакчызы, төөгү эртемнериниң кандидады, «Тыва Республиканың алдарлыг ажылдакчызы» деп хүндүлүг аттың эдилекчизи, ТАР-ның ССРЭ-ге эки тура биле каттышканының 80 чыл оюнга тураскааткан күрүне илеткелин белеткээр ажылчын бөлүктүң кежигүнү Алдын-оол Кангаевич Канзай 85 чыл оюн демдеглээр.
Ол Эрзин кожууннуң Мөрен сумузунга Каӊгаа Дүгерович биле Долума Лүдүповнаныӊ өг-бүлезинге дөрткү оглу болуп төрүттүнген. 1947 чылда Эрзин школазынга өөренип кирген. Ынчан школачыларны күрүне халас бүгү чүүл-биле (аъш-чем, идик-хеп, өөредилге херекселдери хандырар турган. Ол школага тергиин эки өөренип, хөй-ниити ажылынга идепкейлиг киржир турган. Эрзин школазыныӊ баштайгы доозукчуларыныӊ бирээзи.
1959 чылда Кызылдың 2 чыл хуусаалыг башкы институдун дооскаш, Бай-Даг школазынга баштайгы ажылчы намдарын эгелээн. Ажыл-амыдыралынга башкы эртеми хилис барбаан, кандыг-даа ажыл-ижинге улуг дөмек, дузалыг болган.
Шериг хүлээлгезин 3 чыл иштинде күүсеткеш, төрээн Тывазынга ээп чанып келгеш, комсомол адырының аппарадынга инструктордан ийиги секретарь чедир депшип ажылдаан. Ол үеде комсомол организациялары үлетпүр болгаш социал-культурлуг сорулгаларны күүседиринге кончуг идепкейлиг киржип, аныяктарның аразынга идей-политиктиг, интернационал, патриотчу мөзү-шынар, күш-ажылчы кижизидилгени, культура-массалыг арга-хемчеглерни чорудуп турган. Комсомол организацияларыныӊ аразында социалистиг чарыш организастап, аӊгы-аӊгы чергелиг бот-тывынгыр уран чүүл фестивальдары, мөөрейлерни, спортчу көрүлделерни аныяктарның талантыларын илередип, деткиири-биле чорудуп турган.
Өөредилгезин улаштырып, бот-өөредилгениң Дээди нам школазын дооскан соонда, СЭКП-ниң ТК-ниң чанында Ниитилел эртемнериниң академиязыныӊ аспирантуразынче кирген. Аспирантылар өөредилге практикаларын Узбек ССР-ниң көдээ ажыл-агый болгаш үлетпүрнүң бүдүрүлге черлеринге эртер турган. Ооң түңнелинде «Партия амыдыралы», «Узбекистанның коммунизи» деп Узбекистанның Компартиязының ТК-ниң теоретиктиг болгаш политиктиг сеткүүлдеринге «Ташкентиниң текстильдиг машина бүдүрүлгезиниң заводунуң» хөй националдыг коллективиниң аразында найыралдыг болгаш кады ажылдажылгалыг байдалының дугайында болгаш ажылдакчыларының культура-техниктиг деңнелин бедидериниң дугайында 2 ажылды парлаан. Өөредилгезин дооскан соонда, Алдын-оол Кангаевич кандидат диссертациязын чедиишкинниг камгалаан.
1975–1991 чылдарда Алдын-оол Кангаевич нам ажылынче шилчип, пропаганда болгаш агитация килдизиниң эргелекчиниң оралакчызы, эргелекчизинге база намның обком секретары албан-дужаалдарга ажылдап турган. Ол партияның кол адыры болур республиканың социал-экономиктиг болгаш культурлуг хөгжүлдезиниң сорулгаларын күүседиринге идеология ажылын чорударынга үлүг-хуузун киирген. Коммунистерниң политиктиг болгаш экономиктиг өөредилгези, массалыг политиктиг ажылы, албан организацияларның аразында социалистиг чарыштарның үре-түӊнелин бедидеринге улуг күжениишкинниг ажылдаан. Аӊаа ажылдап турар үезинде өөредилге, культура, уран чүүл, парлалга, чогаадыкчы эвилелдерниң ажыл-чорудулгаларын, күш-культура болгаш спорту башкарып турган.
ССРЭ дүшкен соонда, Алдын-оол Кангаевич аңгы-аңгы удуртукчу ажылдарга ажылдаан. 1997–2007 чылдарда РФ-тиӊ Федерация болгаш националдар талазы-биле яамыга база Күрүне Думазының депутадының дузалакчызының албан- хүлээлгезин күүседип турган. Ол-ла үелерде РФ-тиӊ КП-ниң республика комитедин дакпырлап башкарып турган.
2009–2015 чылдарда Тываның гуманитарлыг шинчилелдер институдунга башкарыкчы эртем ажылдакчызы кылдыр ажылдап тургаш, «Тываның төөгүзү» (3-кү том), «Салчак Тока», «Тыва биле Моол: фактылар болгаш болуушкуннар», «Урянхай–тыва энциклопедия» болгаш өске-даа коллективтиг ажылдарга киришкен. Ол 60 ажыг эртем ажылдарыныӊ автору.
Хүндүлүг дыштанылгаже үнгеш, Алдын-оол Кангаевич «Эрзин» (2017), комсомолдуң 100 чыл оюнга «Олар Тываның аныяктарын баштааннар» деп номнарны чырыкче үндүрген.
Тыва АССР-ниң Дээди Совединиң бешки болгаш алдыгы чыыжының депутадынга, Тыва Республиканың Улуг Хуралдың төлээлекчилер палатазының депутадынга соңгуттурган. Совет-моол найырал ниитилелиниң Тывада салбырының чагыргазыныӊ даргазынга ажылдаан. 1993 чылда Тыва Республиканың Үндезин хоойлу комиссиязының кежигүнү болуп, ону редакциялаар комиссиязын удурткан.
Ол аас-кежиктиг ада, кырган-ача. Уруу Айлана Москваның Н.И. Пирогов аттыг ийи дугаар эмчи инстидудун дооскан. Москва хоорайда өг-бүлезиниӊ байдалы-биле чурттап турар. Оглу Аймир Свердловскунуң юридиктиг институдун дооскаш, прокуратура, үндүрүг органнарынга, Кызыл хоорайның суд чери болгаш Тыва Республиканың Дээди судунга ажылдааш, амгы үеде хүндүлүг дыштанылгада.
Алдын-оол Кангаевич «Шылгараңгай күш-ажылы дээш» (1970), «Күш-ажылчы шылгарал дээш» (1981), Тыва Республиканың «Шылгараңгай күш-ажылы дээш» (2008) деп медальдар-биле шаңнаткан. Моолдуң улусчу хувискаалының 50 биле 60 чыл ою таварыштыр (1971, 1981), «Найрамдал» (2014) медальдар-биле шаңнаткан.
Аяна САМДАН, ТГШИ-ниң башкарыкчы эртем ажылдакчызы, төөгү эртемнериниң кандидады.
«Шын» №36 2024 чылдың май 18
