ИЮНЬ 12 – РОССИЯ ХҮНҮ
Россия хүнү күрүне байырлалының тывылганы 1990 чылдың июнь 12-де РСФСР-ниң улус депутаттарының бирги съездизинге Россияның бот-догуннаан чоруунуң дугайында декларацияны хүлээп алганы-биле холбаалыг. Россия Федерациязының девискээринге РСФСР-ниң хоойлулары Совет Эвилелиниң хоойлуларындан күштүүн Россияны бот-догуннаан чоруунуң дугайында декларацияга быжыглаан. Бо декларацияны хүлээп алганы Совет Эвилелиниң сандарап дүжеринге дыка салдарлыг болганын төөгүжүлер демдеглеп турар.
Баштайгы дээрезинде июнь 12-ни Россияның бот-догуннаан чоруунуң дугайында декларацияны хүлээп алган хүнү кылдыр демдеглеп эрттирип турган. 2002 чылдан бээр Россия хүнү кылдыр байырлап эгелээн. Июнь 12-де чуртка янзы-бүрү байырлыг хемчеглерни эрттирип, күрүнениң хөгжүлдезинге көскү үлүүн киирген хамаатыларга шаңнал-макталдарны тыпсып турар.
Июнь 11-де Россия Федерациязының болгаш Тыва Республиканың күрүне шаңналдарын тыпсырының байырлыг ёзулалы ТР-ниң Чазааның бажыңынга болуп эрткен.
Бедик шаңналдарны тыпсырының ёзулалының мурнуу чарыында Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг:
— Россияның болгаш Тываның хөгжүлдезинге, Россия күштүг күрүне болганынга боттарының төлептиг үлүүн киирген кижилерге шаңналдарны Россия хүнүнүң байырлалының бүдүүзүнде тыпсып турар-дыр бис. Россияның хүнү дээрге хөй националдарлыг российжи чоннарның найыралын, кандыг-даа бергелерге демниг туруштуун бадыткап турар байырлал-дыр – деп чугаалаан.
Россия Федерациязынга тус чер бот-башкарылга системазын сайзырадырынга киирген үлүү болгаш хөй чылдар дургузунда ак сеткилдиг ажылы дээш “Россия Федерациязының тус чер бот-башкарылгазының алдарлыг ажылдакчызы” атты Бии-Хем кожууннуң Суш сумунуң чагыргазының даргазы Ирина Макаровна Дондупка тывыскан.
Ниитилел ужур-дузалыг хемчеглерни белеткээринге болгаш эрттиреринге идепкейлиг киржилгези дээш, Бүгү-российжи улусчу фронтунуң Тыва Республикада күүседикчи комитединиң удуртукчузу Саима Маадыр-ооловна Далчинни Россия Федерациязының Президентизиниң Хүндүлел бижии-биле шаңнаан.
Тывага спортту хөгжүдеринге ачы-хавыяазы дээш Спорттуң адаптивтиг хевирлериниң талазы-биле спорт школазының директору Александр Хертекович Доржуну, Өвүр кожууннуң спорт школазының директору Виктор Моңгушович Достайны, идепкейлиг хөй-ниитижи ажылы дээш Дайынның болгаш күш-ажылдың, Чепсектиг күштерниң болгаш хоойлу-дүрүм камгалалының органнарының Бүгү-российжи хөй-ниити организацияның Тывада салбырының чөвүлелиниң даргазы Сагаан-оол Кызыл-оолович Долгарны “Ада-чурттуң мурнунга ачы-хавыяазы” орденниң II чергезиниң медалы-биле шаңнаан.
Виктор Моңгушович Достай Россияның алдарлыг тренери хостуг хүрешке бедик мергежилдиг мөгелерни белеткээн дагдыныкчы. Оларның бирээзи хостуг хүрешке Россияның болгаш Европаның каш дакпыр чемпиону, делегей чергелиг маргылдааларга шаңналдыг черлерни каш удаа чаалап алган Лориса Ооржак.
— Тывага хостуг хүрешти сайзырадырынга киирген мээң үлүүмнү бедии-биле үнелээнинге өөрүп тур мен. Меңээ тывыскан шаңналда мээң өөреникчилеримниң үлүү база бар. Ол дээрге оларның мөге салым-чаяанныг болганы, спортка чүткүлдүү болгаш шыдамыы, маргылдааларга тиилелгелери-дир — деп, Виктор Моңгушович чугаалаан.
Ажыл-херээнге бедик мергежилдии, хөй чылдар дургузунда ак сеткилдиг ажылы дээш РФ-тиң Федералдыг камгалал албанының Тывада тускай харылзаа төвүнүң бухгалтери Наталья Яковлевна Головановага, “Россияның почтазы” акционерлиг ниитилелдиң Тывада эргелелиниң чолаачызы Владимир Николаевич Казаченкога Тыва Республиканың Баштыңының Өөрүп четтириишкин бижиин тывыскан.
Хөй чылдар дургузунда ак сеткилдиг болгаш үре-түңнелдиг ажылы дээш Россияның эртемнер академиязының Сибирь салбырының бойдустуг байлаан комплекстиг шиңгээдип алырының талазы-биле Тывада институдунуң инженер-лаборантызы Людмила Константиновна Горшкованы, “Жилой квартал” башкарыкчы компанияның ажылдакчызы Елена Валерьевна Белякованы Тыва Республиканың Баштыңының Хүндүлел бижии-биле шаңнаан.
Эртем-педагогиктиг ажыл-чорудулгага ачы-хавыяазы дээш Тываның күрүне университединиң ниити төөгү, археология болгаш документоведение кафедразының доцентизи Елена Валерьевна Айыжыга “Тыва Республиканың эртеминиң алдарлыг ажылдакчызы” атты тывыскан.
– Ада-иемге, эртем-билигже оруумну углап-баштаан башкыларымга, кады өөренип, ажылдап чораан болгаш ажылдап чоруур эш-өөрүмге, Тываның күрүне университединиң эп-найыралдыг коллективинге өөрүп четтирдим. Олар-биле кады өөренип, ажылдап чорааным мени бедик шаңналга чедирди — деп, Елена Валерьевна чугаалаан.
Салгалдарны кижизидеринге киирген үлүг-хуузу, эртем-шинчилел ажылдарынга чедиишкиннери, улус өөредилгезинге хөй чылдарда үре-түңнелдиг ажылы дээш Арыг-Үзүү суурда “Теремок” уруглар садының эргелекчизи Жаннета Очуровна Дүвен-Байырга, Тываның күрүне университединиң өөредилге талазы-биле проректору Салимаа Сергеевна Ховалыгга, Р.Д. Кенденбиль аттыг уран чүүл школазының интернат эргелекчизи, химия башкызы Галина Хулуковна Кара-Салга “Тыва Республиканың өөредилгезиниң алдарлыг ажылдакчызы” атты тывыскан.
Тываның кадык камгалалын хөгжүдеринге киирген улуг үлүү дээш Бичии уругларның республика эмнелгезиниң анестезиология болгаш реанимация салбырының эргелекчизи Оолак Данович Монгушка “Тыва Республиканың алдарлыг эмчизи” атты тывыскан.
Тыва Республиканың алдарлыг эмчизи Оолак Монгуштуң чугаазы допчу болду.
— Бедик шаңнал-биле шаңнадыры өөрүнчүг-дүр. Бис, эмчилер, чонувустуң кадыы дээш кызып ажылдап чоруур бис, ам-даа ажылдаар бис – диди.
Тывага чиик үлетпүрнүң хөгжүлдезинге киирген улуг үлүү дээш күш-ажылдың хоочуну Людмила Максимовна Джевалону “Буян-Бадыргы” орденниң III чергези-биле шаңнаан.
Россияның караа көрбестер ниитилелиниң кудустар, чоорганнар, ажылчын хептер дээш өске-даа продукцияны бүдүрүп үндүрүп турар Кызыл хоорайда дааранылга бүдүрүлгезин хөй чылдар дургузунда Людмила Максимовна Джевало удуртуп келген. Ооң ажыл-агыйжы, шудургу удуртукчу ажылының ачызында ол бүдүрүлге Россияга сандараашкынныг үеде безин ажылын соксатпаан, коллективтиң кежигүннери караа көрбес инвалидтерниң социал эрге-ажыы камгалаттынган. Тыва Республиканың эң бедик шаңналдарының бирээзи “Буян-Бадыргы” орден-биле Людмила Максимовнаны шаңнааны хоочунга улуг өөрүшкү болган. Ол чүгле “Өөрүп четтирдим” деп чугаалаан. Ооң күш-ажылчы оруун республиканың чурттакчылары эки билир болгаш, шаңналдар тыпсырының ёзулалынга келгеннер Людмила Максимовна Джевалонуң өөрүшкүзүн үлежип, диңмиттиг адыш часкааннар.
Улус өөредилгезиниң хөгжүлдезинге киирген улуг үлүү дээш Тываның көдээ ажыл-агый техникумунуң башкызы Галина Дуктуг-ооловна Кууларны, Тыва Республикага хоойлу-дүрүм ажыл-чорудулгазын сайзырадырынга көскү үлүү дээш ТР-ниң Дээди Хуралының депутады Байбек Надажапович Моңгушту, ТР-ниң Дээди Хуралының хоойлу-дүрүм болгаш хоойлу-дүрүм экспертиза эргелелиниң удуртукчузу Клара Садыйгановна Моңгушту Тыва Республиканың “Шылгараңгай күш-ажыл” медаль-биле шаңнаан.
Россияның болгаш Тываның күрүне шаңналдарын тыпсырының ёзулалының соонда бедик шаңналдарга төлептиг болган эштер Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг-биле чурукка тырттырып алганнар.
Ш. МОҢГУШ.
Чиңгис СААЯНЫҢ тырттырган чуруктары.
"Шын" №43 2024 чылдың июнь 12
