Сибирьниӊ торгу ховаганыныӊ курттары – ине бүрүлүг ыяштарныӊ хорагдакчылары.
Тываныӊ дыттарлыг арга-эзимнеринде торгу ховаганы 7 – 10 чылдыӊ дургузунда өзүп-көвүдеп келген. Ол курттарныӊ 4 – 5 чыл дургузунда нептерээн черлеринде ыяштар кадып кургай берген болур. Ындыг ыяштарныӊ уннарынга хорагдакчы курттар улам көвүдээр.
Таӊдыныӊ, Каа-Хемниӊ, Шагаан-Арыгныӊ, Чадаананыӊ, Тес-Хемниӊ арга-арыг ажыл-агыйларыныӊ эзимнери – дыттарлыг. Ында агаар эргилдези эки, ынчангаш торгу ховаганыныӊ курттары аӊаа, чүгле ыяштарныӊ бүрүлери өзүп үнүп турда, ында-хаая көстүп келгилээр.
Ынчалза-даа бо чылын час кааӊнаашкынныг, чайныӊ изии орта эвес болганы-биле хорагдакчы курттарныӊ частып ужуп үнер үези келбээнде, 2 неделя бурунгаар феромоннуг какпа-дузактарны лесопатологтар салып эгелээн.
1997 – 98 чылдарда Таӊдыныӊ эзимнеринде 26 000 га черге, Чадаананыӊ эзимнеринде 38 500 га черге сибирьниӊ торгу ховаганнары өзүп нептереп турган.
«Россияныӊ арга-арыг камгалалыныӊ» салбыры – ТР-ниӊ Арга-арыг камгалаар төвүнүӊ специалистери хериизи 60 км черге беш аӊгы маршрут-биле үнүпкеш, хайгаарап турар үнүштеринге 15 капка-дузактарны салыр. Тускай бүдүмелдиг феромоннуг какпа-дузактарга курттар, торгу ховаганнары боттары-ла чыглып үглеп келир.
Какпа-дузактарда улуг хорагдакчы курт (имаго) санын санаары дээрге, шилилгелиг феромоннуг хайгаарал болур. Арга-арыг хорагдакчыларыныӊ кайы хире өзүп көвүдээрин баш бурунгаар санаарда, бо хайгааралдыӊ түӊнелдерин ажыглаар. Оон Тыва Республиканыӊ арга-арыгларыныӊ санитарлыг болгаш паталогиялыг байдалын тайылбырлап бижииринге, дараазында 2023 чылда хову сезонунуӊ планын тургузарынга ажыглаар.
Р. Демчик белеткээн.