Шагаа – тыва чоннуң эң-не сүзүглелдиг, ыдык, национал байырлалы. Бии-Хем кожууннуң Тарлаг суурнуң Шагаа байырлалын чылдың-на Тарлаг суурда чурттап чоруур аймактар ээлчежип эрттирип турар. 2025 чылдың Шагаа байырлалын эрттирер ээлчег Соскалдар аймаанда келген.
1985 чылда База-оол Тюлюшевич, өөнүң ишти Светлана Михайловна Соскалдар 4 ажы-төлү-биле ажыл-амыдыралының аайы-биле Улуг-Хемниң Шагаан-Арыг хоорайдан Тарлаг суурже көжүп келгеннер. Амгы үеде Светлана Михайловна ажы-төлүнүң ажы-төлү, 12 уйнуун азыражып, өстүржүп турар.
Тарлаг суурга “Шагаа–2025” байырлалы 2025 чылдың февраль 22-де аймактар аразынга хол бөмбүү маргылдаазы-биле эгелээн. Кидин түлүк оюннуң түңнелинде 1-ги черни Сереннер аймаа тиилээн. 2-ги черде Кызыл-оолдар аймаа, 3-кү черде Бакылдайлар аймаа төлептиг болганнар.
Февраль 27-ниң хүнүнде Тарлаг суурнуң көдээ культура өргээзинге эр хиндиктиг чон аразынга «Шыдыраа», херээжен чон аразынга «Кара бээшке» оюннар база «Кажык» (аът чарыжы) болгаш «Буга шыдыраа» деп оюннар болган.
Адаан-мөөрейлиг оюннарның түңнелинде: шыдыраа маргылдаазынга 1-ги черни Роман Сат, 2-ги черни Мерген Донгак, 3-кү черни Ай-Чүрек Сат чаалап алган.
«Кара бээшке» маргылдаазынга 1-ги черни Сырга Байкара, 2-ги черни Айлана Тожумей, 3-кү черни Чечена Дарый алган.
«Кажык» (аът чарыжы) маргылдаага 1-ги черни Чечена Дарый, 2-ги черни Чимис Серен, 3-кү черни Роман Тюлюш чаалап алган.
Февраль 28-тиң хүнүнде организациялар биле агитквартиралар аразынга «Ширбиишбол», даг кырынче чарыш деп оюннар болган. Оюннарның түңнелинде Ширбиишболга 1-ги черни Тарлаг суурнуң «Чинчи» уруглар сады, 2-ги черни «Сайзырал» агитквартиразы (куду Почтовая), 3-кү черни Тарлаг ортумак школазы чаалап алганнар. Тиилелгеже чүткүл деп номинацияны «Сорунза» агитквартиразы (өрү Почтовая) алган. «Тергиин дозукчу» атка Алина Ховалыг, «Тергиин камгалакчы» атка Айлана Тожумей, «Тергиин халдакчы» атка Сайдаш Ондар, «Хоочун ойнакчы» атка Алевтина Балчыр олар төлептиг болганнар.
Даг кырынче чарышка херээжен чон аразынга 1-ги черни Олча Ховалыг, 2-ги черни Долаана Сат, 3-кү черни Чаяна Хурак, эр чон аразынга 1-ги черни Карим Байкара, 2-ги черни Сонам Сат, 3-кү черни Айдан Кара-Сал чаалап алганнар.
Тарлаг суурнуң чону февраль 28-тен март 1-же хондур «Күзел» даанга чуңгулап, харга кактанып, даң адыр ойнап-хөглээннер. Частың башкы айының бирги чаазында үе-дүптен тура тывалар бойдус-биле чолукшур, аңаа хүндүткелин илередип, саң салыр чаңчылдыг. Март 1-де хүннүң херели аал коданынга дээй бээрге, Айдың Соскал Тарлаг суурнуң эр хиндиктиг чонун баштап алгаш, «Кадыр-баалык» даанга саңын салып, йөрээлин салган. Улаштыр Тарлаг суурнуң малчыннарын чыып алгаш, аът чарыжын эрттирген. Чарыштың түңнелинде Ренат Байкараның аъды эртип келген. 2 дугаарында Павел Седип-оолдуң, 3 дугаарында Николай Серенниң аъды эрткен.
Ол-ла хүн көдээ культура өргээзинге янзы-бүрү тыва оюннар, мөөрейлер уламчылаан. Байырлалды артист Анзор Мартай-оол, Туранның 2 дугаар школазының ыры-хөгжүм башкызы Айзана Байкара, көдээ культура өргээзиниң директору Долаана Сат, культура өргээзиниң уран чүүл удуртукчузу, хөгжүм башкызы Мурат Ондар, Тарлаг ортумак школазының элээди уругларның танцы-самы-биле ажытканнар.
«Тевек» маргылдаазынга 51 катап тепкен Долаан Ойдуп, 51 катап тепкен Байыр Донгак, 26 катап тепкен Амыр Сат олар тергиидээн.
Херээжен чон аразынга «Өшкү көдүрер» деп маргылдаага дириг өшкүнү 30 катап көдүргеш, Дамды Тюлюш 1-ги черни алган. 25 катап көдүрген Елена Балбаки 2-ги черни, 10 катап көдүрген Менди Сарыглар 3-кү черни чаалап алган.
«Даш көдүрери» маргылдаага Батыр Байкара 30, Андрей Биче-оол 26, Чимис Дарый 20 катап көдүрген.
«Аът шалбадаары» маргылдаага 1-ги черни Аяс Манчык, 2-ги черни Андрей Монгуш, 3-кү черни Чимис Дарый, «Алгы октаар» маргылдаага 1-ги черни Аганак Байкара, 2-ги черни Александра Тюлюш, 3-кү черни Алдынай Сарыглар олар чаалап алганнар.
Шанакка чарыш болгаш Дружба 2 хирээ-биле ыяш хирээлээри (өгнүң эр биле херээжен ээлеринниң аразынга мөөрей): 1-ги черде (2 минута 42 секунда) – Аяс Манчыктың өг-бүлези, 2-ги черде (3 минута 1 секун- да) – Аржаан Сарыгларның өг-бүлези, 3-кү черде (3 минута 9 секунда) Чимис Дарыйның өг-бүлези база «Тиилелгеже чүткүл» шаңналга хоочун ойнакчылар Роман Сат биле өөнүң ишти Чодураа Койбу болганнар.
Хүреш маргылдаазынга Сайын Куулар шүглүп үнген, Каң-Демир Наважап үжүүр былаашкан. 3–4-кү черлерге Амыр Сат биле Андрей Биче-оол төлептиг болган.
«Бардамнажыр» мөөрейге эр хиндиктиг чон аразынга Владимир Куулар 12 манчыны, херээжен чон аразынга Оюмаа Байкара 10 манчыны мурнай чиггеш, тиилээннер. «Шай аартаары» мөөрейге Людмила Байкара бир аяк изиг шайны эң-не бир дугаар аартап ишкеш, тиилээн.
Өг-бүлелер аразынга «Салгал дамчаан уран хевим» деп тыва национал хеп мөөрейинге болгаш тыва аас чогаал мөөрейинге 5 ажы-төлдүг Кууларларның өг-бүлези шылгараан.
Организациялар болгаш агитквартиралар аразынга «Тыва танцы-сам» мөөрейинге 1-ги черни Тарлаг ортумак школазының бөлүү, 2-ги черни көдээ культура өргээзиниң бөлүү, 3-кү черни «Чинчи» уруглар садының бөлүү чаалап алган.
«Аскак-кадай» деп оюнга чүгле тыва национал хептиг чон киришкен. Аскак-кадайның ролюн Долаана Сат, авазының ролюн Венера Куулар күүсеткеннер. Шагаа байырлалынга тураскааткан шупту оюн-тоглааларга, хемчеглерге киришкен чон чараш, ажыктыг суй белектер-биле шаңнатканнар.
Тарлаг суурда хөй ажы-төлдүг 3 өг-бүле (Кууларлар, Сереннер, Тожумейлер) амыдырап-чурттап турар. Ол өг-бүлелерге болгаш суурда Чылан чылдыг 23 кижиге Соскалдар аймаа аас-кежикти, кадыкшылды күзеп, суй белектерни бергеннер.
Шагаа хүнүнде көдээ культура өргээзиниң мурнунга эрткен тыва оюннар, маргылдаалар үезинде Соскалдарның аймаа амданныг аъш-чеми, изиг сүттүг шайы-биле шупту чонну хүндүлээннер.
Чыварлыг соокту ажып эртип, чаагай часты уткуп, чаартылгалыг чуртталганы эгелеп турар Шагаа байырлалынга Тарлаг суурнуң чону шупту идепкейлиг киржип, байырлалды бедик деңнелге организастап эрттирген Соскалдарның аймаанга өөрүп четтиргенин илередип турар.
Светлана Михайловна Шагаа–2025 байырлалын бедик деңнелге эрттиреринге идепкейлиг киришкен тиилекчилерни шаңнаар белектер-биле дузалашкан дөргүл-төрелдеринге өөрүп четтиргенин илередип, оларга аас-кежикти, кадыкшылды, омакшылды, ак орукту күзевишаан, дараазында чылын болуп эртер Шагаа байырлалын эрттирер аймакка шилчип чоруур кубокту дамчыткан.
Соскалдарның төрел аймаа.
Авторнуң тырттырган чуруктары.
“Шын” №8 2025 чылдың март 6
