Бады-Маадыр Самдан мөңгүн медальга төлептиг


Албанияда Тирана хоорайга март 8–14 хүннеринде 23 харлыг мөгелер аразынга спортчу хүрештерге (хостуг, херээжен, грек-рим) Европаның бирги чери дээш маргылдаалар эгелээн. Баштай хостуг хүрештиң мөгелери март 8–10 хүннеринде хүрешкеннер.
Россияның чыынды командазындан бирги черни алган мөгелер: 57 кг — Якутиядан Лев Павлов, 65 кг — Амаль Джандубаев, 70 кг — Магомед-Эми Эльтемиров, 79 кг — Арсен Балаян.
Бистиң мөгевис Бады-Маадыр Самдан түңнел хүрешке 1:2 санга беларусь мөге Владислав Козловка аштыргаш, 2-ги черни ап, мөңгүн медальга төлептиг болган. Мөгениң баштайгы тренери Камгалакчы Монгуш Улуг-Хем кожууннуң спорт школазындан. Амгы үеде Кызылда тренерлери Александра Чадамба биле Алибек Хомушку (“Олимп” спорт школа).
Делегей чергелиг турнирниң тиилекчилери

Якутск хоорайның Триумф аттыг спорт ордузунга март 8–9 хүннеринде Олимпий оюннарының чемпиону Роман Дмитриевке тураскааткан хостуг хүреш маргылдаазы болуп эрткен.
Ол ышкаш херээжен хүрештерге 21 харлыг мөгелер аразынга XI дугаар Делегей чергелиг маргылдаа база болган. Аңаа ниитизи-биле 290 мөге, дараазында 14 чурттан киришкен: Азербайджан, Армения, Белоруссия, Венгрия, Индия, Таджикистан, Турция, Казахстан, Кыдат, Кыргызстан, Монголия, Узбекистан, Мурнуу Корея база Россия.
Ол маргылдаага бистиң республикадан 4 мөге киришкен. Кыс уруглар хүрежинге «Авырга» спорт школазының мөге кызы Тана Тюлюш (тренери А. Сарыг-оол) 50 килдиг мөгелер аразынга бүзүрелдиг хүрешкеш, бирги черниң шаңналын алган.
Дараазында 59 килдиг уруглар хүрежинге Кызылда Олимпийжи курлавырлар школазының мөгези Менди Шожап (тренери Х. Дагба биле А. Достай) 3-кү шаңналдыг черже киргени улуг чедиишкин.
Оолдар аразынга Кыргызстан дээш хүрежип турар Сүлде Донгак, удурланыкчыларын чарын кырынга арыг салып, чүгле түңнел хүрешке казак мөгени сан-биле ойнааш, бирги черни алганы улуг чоргаарал. Сүлде Донгак чоокта чаа Кыргызстанның 21 харга чедир мөгелер аразынга тиилекчизи болган. Азия болгаш делегейниң бирги чери дээш маргылдааларга киржир эргени чаалап алган.
Тергиин шииткекчи Сат-Ок Кенден
Чоокта чаа Новосибирск хоорайга Сибирь федералдыг округтуң бирги чери дээш 18 харлыг оолдар, уруглар аразынга маргылдаа болган.
Аңаа “Тергиин шииткекчи” деп атка Сат-Ок Кенден төлептиг болган. Бо чедиишкин тыва шииткекчилерге, тренерлерге, мөгелерге улуг өөрүшкү, чоргаарал. Ол дээрге шииткекчи кижи бодунуң республиказын алдаржытканы база өске аныяк шииткекчилерге үлегерни көргүскени болур.
Бичии мөгелер маргылдаазы — “Шагаа–2025”
"Сүбедей" спорт ордузунга март 7-де “Чаштар спорту” база “Национал спорт” деп төлевилелдерни боттандырары-биле 2019–2020 чылдарда төрүттүнген оолдар аразынга “Шагаа–2025” деп тыва хүреш маргылдаазы бедик көдүрлүүшкүннүг, солун байдалга болуп эрткен.


Шагаа маргылдаазынга 700 ажыг бичии мөгелер күжүн шенеп хүрешкеннер. Бичии чаштар хүрежиниң ажыдыышкынын национал спорт сайзырадыр төптүң директору Ушпас Куулар ажыткаш, мөгелерге спортчу тиилелгелерни күзээш, Шагаа-биле байырны чедирген.
Маргылдааның эң бичии бөлүү 2018–2019 чылдарда төрүттүнген оолдар аразынга шылгарааннар: 1-ги чер— Саян Балчыт (Эрзин), 2-ги чер — Наран Хертек (“Алдар” спорт школа), 3–4-кү черлер— Каң-Болат Кундан (Кызыл), Отчугаш Донгак (Өвүр), 5–8-ки черлер — Дамба-Доржу Ооржак (Кызыл), Мөңгүн-Херел Сонам-оол (Эрзин), Аксай Монгуш, Оттук Тежик (Өвүр).
2016–2017 чылдарның оолдар аразынга: 1-ги чер — Баян Монгуш (Кызыл), 2-ги чер — Танаа-Херел Содунам (Бай-Тайга), 3–4-кү черлер — Батыр Баазан (Өвүр), Рамзан Монгуш (Өвүр), 5–8-ки чер-лер — Сержи Алдын-оол (Улуг-Хем), Бады-Доржу Ондар (Сүт-Хөл), Найдан Хертек (Кызыл), Доржу-Маадыр Тежик (Өвүр).
2014–2015 чылдарда төрүттүнген оолдар аразынга: 1-ги чер — Ромеш Куулар (Чөөн-Хемчик), 2-ги чер — Аганак Болат-оол (Чөөн-Хемчик), 3–4-кү черлер — Сайын Маскыров (Бии-Хем), Сыдым Араптан (Бай-Тайга), 5–8-ки черлер — Бурбужук Куулар (Чөөн-Хемчик), Сайын-Белек Акыс-оол (Чөөн-Хемчик), Алдын-Херел Дагба (Кызыл), Күзел Кертик-оол (Кызыл).
2010–2011 чылдарның оолдар аразынга: 1-ги чер— Мерген Монгуш (Кызыл), 2-ги чер — Соруктуг Монгуш (Чөөн-Хемчик), 3–4-кү черлер — Байыр-Белек Ондар (Чөөн-Хемчик), Лопсан Монгуш (Кызыл) үлешкеннер, 5–8-ки черлер— Найыр Куулар (Чөөн-Хемчик), Каң-Болат Танзын (Чаа-Хөл), Саит Сат (Бии-Хем), Каң-Демир Даржаа (Чаа-Хөл).
Хаак маргылдаазының чемпионнары

"Тайга" станциязынга март 8–9-та “Кадык амыдыралче чүткүл” деп төлевилелди боттандырары-биле хууда база командалар аразынга республика чергелиг хаак маргылдаазы байырлыг байдалга эрткен.
Чемпионатты Республиканың хаак спортунуң чөвүлели, ТР-ниң Спорт яамызының спортчу маргылдаалар эргелели удуртуп эрттирген.
Эр улус аразынга 15 км хемчээлдиг маргылдааның түңнелдери: 1-ги чер — Кызылдан Орлан Тюлюш, 2-ги чер — Бии-Хемден Денис Салчак, 3-кү чер — Кызылдан Радион Байыр-оол.
Херээжен улус аразынга 10 км хемчээлдиг маргылдааның түңнелдери: 1-ги чер — Кызылдан Мария Зотова, 2-ги чер — Бии-Хемден Дэйлиа Салчак, 3-кү чер — Таңдыдан Алдын-Сай Донгак.
Март 9-та эр-херээжен командалар аразынга эстафеталыг чарыш болган. Эр улустуң 4х7,5 км хемчээлге хаактаанының түңнелдери: 1-ги чер — Бии-Хемниң командазы (Денис Салчак, Орлан Салчак, Орлан Тюлюш, Өлчей-Бады Доспан), 2-ги чер — Чаа-Хөлдүң командазы (Радион Байыр-оол, Андрей Сарым-оол, Дөрбет-оол Доржу, Дөнен-оол Доржу), 3-кү чер — Кызылдың командазы (Саян Байыр-оол, Айдың Салчак, Мерген Сундуй, Илья Гераскин).
Херээжен хаакчыларның 3х5 км хемчээлге хаактаанының түңнелдери: 1-ги чер — Таңдының командазы (Дэйлиа Салчак, Кристина Куулар, Алдын-Сай Донгак), 2-ги чер — Кызылдың командазы (Долаана Биче-оол, Ай-Суу Узун-оол, Чойганмаа Монгуш), 3-кү чер — Кызылдың хоочуннар командазы (Светлана Саян-оол, Ольга Ондар, Агафья Баяндай).
Март 15-те кышкы хаак сезонун хаары-биле “Харлыг ирбис” деп 200 муң акша шаңналдыг маргылдаа болур. Аңаа 30 км хемчээлге херээжен спортчулар база 50 км хемчээлге эр спортчулар киржир. Ол маргылдаага Новосибирск, Кемерово областарындан, Красноярск, Алтай крайлардан база Хакас республикадан шыырак хаакчылар киржирлер.
Сибирь девискээриниң тиилекчилери
Март 2–8 хүннеринде Бердск хоорайга Сибирьниң бирги чери дээш аныяк боксерлар аразынга маргылдаа улуг көдүрлүүшкүнге болуп эрткен. Маргылдааның кол сорулгазы — СФО-га боксту сайзырадыры база Россияның бирги черинге киржир эргени алыры болур.
19–22 харлыг боксёрлар аразынга дараазында спортчулар шылгарааннар: 1-ги чер — 63,5 килге Батыр Салчак, 2-ги чер — 48 килге Эрес Каржал, 51 килге Анчы Чап, 57 килге Күдер Ооржак, 3-кү чер — 57 килге Айдемир Монгуш, 54 килге Алаш Куулар.
Кайгамчыктыг бедик мергежили дээш Салчак Батыр маргылдааның “Тергиин боксёру” деп атка төлептиг болган.
17–18 харлыг оолдар аразынга эки түңнелдерлиг болган боксёрлар: 1-ги чер — 51 килге Айдыс Салчак, 54 килге Шорааан Доржу, 2-ги чер — 48 килге Дмитрий Айдышаа.
“Улуг шлемге” киржир эргени алган

Өөрүнчүг медээ — Россияның дзюдо чөвүлели дараазында тыва дзюдоистерге март 21–23 хүннеринде Тбилиси хоорайга болур “Улуг шлем” деп маргылдаага Россияның командазының кежигүннери болганын чарлаан.
Олар кымнарыл дизе, бүгү Россия чергелиг маргылдааның медализи Ачыты Домбуу база Россияның Кубогунга шаңналдыг чер алган Каң-Демир Сүге-Маадыр-дыр.
Улуг маргылдаага делегейниң 48 чурттарындан 350 эң шыырак дээн дзюдоистери киржир. Дзюдону сайзырадыры-биле делегейниң аңгы-аңгы булуңнарында мындыг маргылдаалар эртип турары кончуг солун. Бо маргылдаа хемчээл талазы-биле 3 дугаар черде, чүгле делегей чемпионады биле Олимпий оюннарының адаанда.
Бичии дзюдоистер маргылдаазы
"Сүбедей" спорт ордузунга “Элээдилер спорту” база “Кадык чорук” деп төлевилелдерни боттандырары-биле март 3–5 хүннеринде Дзюдо чөвүлели бичии оолдар, уруглар аразынга дзюдо маргылдаазын эрттиргеннер.
Баштай 13 харлыг оолдар уруглар аразынга, улаштыр 15 хар чедир командалар аразынга 200 хире мөгелер киришкеннер. Командага 4 оол база 3 уруг, ниитизи-биле 7 дзюдоист турар.
Түңнелинде, шаңналдыг черлерни дараазында командалар алганнар: 1-ги чер – “Олимп” спорт школа, 2-ги чер – “ЦСКА-Тыва”, 3 чер - Улуг-Хем биле Барыын-Хемчик кожууннарның командалары.
Алексей ЧАМБАЛ-ООЛ,
спорттуң хоочуну.
Чуруктарны авторнуң архивинден алган.
«Шын» №9 2025 чылдың март 13