Тоолчургу чугаа
Таңдының Межегейге алдын-мөңгүн болгаш демир-биле чүве кылыр кайгамчык уран шевер Моортай-Дарган деп кижи чурттап чораан. Ону Үстүү орандан чоруткан кижи деп турган.
Ооң кылганы эр кижиниң херекселдери: чүген, чулар белдирлери, эзер баскыыштары, оттук, бижектер болгаш херээжен кижиниң эдилелдери: билзек, сырга дээн каасталгалар, өгнүң аяк-сава, домбу, хымыш дээш — кылбаан-на чүвези чок кижи дээр. Ооң дарганнап кылган чүвелерин чаяап, шуткуп каан ышкаш болур турган дээр.
Моортай-Дарган алдын-мөңгүн эртинелерни, оттуг чазак даштарны Таңды сыннарындан, Үстүү дээрден чорудупкан черлеринден тып алыр кижи турган. Ону чүгле чаңгыс Моортай-Дарган билир турган. Тайгадан борбактап каан демирлерни чүктеп эккээр турган.
Моортай-Дарганның кылганы тии чок алдын бумбаны чоокка чедир аалдар аразынга чоруп турганын көрген ашактар тургулаан.
Кайгамчык шевер Моортай-Дарганның ат-сураа тарай бээр орта, ону Үстүү оранче катап алгаш барган дижир. Кааң аяс хүндүс ол самдар өөнге узанып олурда, дээр диңмирээш, кызаш дээн соонда, Моортай-Дарган ис чок чиде берген.
Ооң чурттап турган черинде хөй "демир мыяа" амдыгаа чедир чыдар. Ол черни Шойлуг-Алаак дээр, кара суг кежилдир арыг иштинде улуг эвес алаак. Аңаа оон бээр-ле өглер хонмас турган. Ам-даа оруктан хайыы ээн чер.
«Мифы, легенды, предания тувинцев» деп номдан.
Чуруктарны интернет четкизинден алган.
“Шын” №12 2024 чылдың февраль 16
