Ноябрь 2-де ТГШИ-ге республиканың школачыларының аразынга “Чалыы төөгүчүлер” деп мөөрей болуп эрткен. Ук хемчегни ТАР-ның Совет Эвилелинге каттышканындан бээр 80 чыл оюнга тураскааткан. Мөөрейни Күжүгет Шойгу аттыг Культурлуг фондунуң, Орус географтыг ниитилелдиң Тывада регионалдыг салбырының, Тываның Аныяк эртемденнер болгаш специалистер эвилелиниң эгелээшкини-биле ТГШИ-ниң ажылдакчылары организастаан. Чеди томнуг “Урянхай. Тыва дептер” деп номга даянып, өөреникчилер боттарының төрээн чериниң дугайында кайы хире билирин көргүскеннер. Мөөрейге найысылал Кызылдың болгаш кожууннарның школаларындан ниитизи-биле 24 өөреникчи киришкен.
Уруглар ук хемчегге белеткенип тургаш, төрээн чер-чуртунуң төөгүзүн билип, шиңгээдип алыр аргалыг болган. Мөөрейниң киржикчилери боттарының школаларынга шилилге мөөрейге киришкеш, шылгарап үнгеннер. Республика деңнелинге “Умники и умницы” деп оюн хевиринге мөөрейлешкен. Чаңчыл ёзугаар мөөрей тест хыналдазы, аас-биле харыылаар “айтырыг-харыы” база түңнел оюн деп 3 чадага эрткен. Бир чададан дараазындазынче чүгле эң-не хөй балл ойнап алган киржикчилер шилчип турган.
Түңнелинде, Сарыг-Септиң 2 дугаар школазының 10-гу клазының өөреникчизи Найыр Ховалыг тиилекчи болган. Ол эрткен чылын база бо-ла мөөрейге киришкеш, үшкү черге төлептиг болган. Найыр ынчан-на сонуургалдыг шинчилекчи болгаш Тываның төөгүзүн билир кижи кылдыр бодун көргүскен.
Ийиги чергениң диплому-биле Аржаан школазының өөреникчизи Анастасия Чамыянны, а үшкүзүнге Кызылдың М. Бухтуев аттыг 1 дугаар школазының өөреникчизи Джангсен Кыргысты шаңнаан.
ТГШИ-ниң директору Вячеслав Март-оол бүгү-ле тиилекчилерге байырын чедирип, оларның өөредилгезинге ам-даа улай чедиишкиннерни күзээн. Уругларның шыңгыы белеткелин демдеглээш, оларның башкыларынга өөрүп четтиргенин илереткеш, ТГШИ-ниң хүндүлел бижиктерин тывыскан. Тываның төөгүзүн эки билирин көргүскен өске-даа өөреникчилерге номнарны база тывыскан. Өөреникчи болгаш башкы бүрүзүнге республика чергелиг “Чалыы төөгүчү” мөөрейинге киришкен дугайында сертификаттарны тывыскан.
Уруглар тестирование эртип турар аразында директор Вячеслав Март-оол база ооң оралакчызы Оттук Иргит башкыларга ТГШИ-ниң оран-савазын таныштырып экскурсияны эрттирген. Оран-савада тургускан археологтуг тураскаалдарның төөгүзүнүң, институттуң ажыл-ижиниң, тургузуунуң, үндүрген эртем ажылдарының дугайында чугаалап, чуруктар болгаш портреттер галереязын көргүскен.
“Кижи төлү каяа-даа чоруур, куш төлү каяа-даа ужар” дижир. Ылаңгыя өөреникчилерге школаны дооскаш, Россияның аңгы-аңгы булуңнарынче өөренип чоруй баргаш, боттарының чер-чуртунуң төөгүзүн билири чаа черге ижигеринге дуза болуп, өскелер-биле харылзажырынга дуза болур. Ынчангаш шак мындыг мөөрейни эрттирип турары школачыларның келир үезинге аажок улуг ужур-дузалыг.
Чыжыргана СААЯ.
Буян Ооржактың тырттырган чуруу.
“Шын” №85 2024 чылдың ноябрь 6
