Январь 20-ден февраль 5-ке чедир “Тываның тергиин аныяк эртемдени” деп мөөрей эрткен. Эртем-шинчилел ажылын үре-түңнелдиг чорудуп турар аныяктарны деткиири-биле ук хемчегни чыл санында-ла Тываның Өөредилге яамызы, Республиканың аныяк эртемденнериниң болгаш специалистериниң чөвүлели эрттирип турар.
Мөөрейге 39 хар чедир бир өөредилге азы эртем албан черлериниң эртем кандидаттары азы 35 хар чедир тускай эртем чадазы чок аспирант, шинчилекчи болгаш дээди өөредилге чериниң башкызы киржип болур.
Мөөрейниң киржикчилери амдыызында бедик эртем ады чок, улуг эртем ажылдары, ажыдыышкыннар чорутпаан. Ынчалза-даа бо бүгү чүүлдер келир үеде боттаны бээринге идегел бар.
“Аныяк тергиин эртемденнер” деп онзагай мөөрейниң киржикчилери янзы-бүрү адырларга кайгамчык солун эртем шинчилелелдерин чедиишкинниг чорудуп турарлар. Эң чугула болгаш онза ажылдарны эксперттер демдеглээн. Чижээ, Тываның күрүне университединиң экономика факультединиң аныяк башкызы Аяна Оюн “ Гуманитарлыг болгаш хөй-ниити эртемнери” деп номинацияга тиилээн. А “Физика болгаш техниктиг эртемнер” деп адырга техниктиг эртемнер кандидады, доцент, ТывКУ-нуң башкызы Кара-кыс Кенден бирги черге төлептиг болган. База ол ышкаш ооң коллегазы аныяк башкы Сай-Суу Саая аныяк шинчилекчилер аразынга тергиидеп үнген. Оон аңгыда, ол чаңгыс чыл дургузунда “Скопус” сеткүүлүнге 17 эртем статьяларын парлаткан. Ол сеткүүлге ажылын парладыры амыр эвес. Аңаа делегей чергелиг эртемденнер ажылдарын үндүрүп турар дээрзин демдеглеп каалы. Ол чедиишкини дээш Тываның Өөредилге яамызы тускай шаңналды— Сочи хоорайга болур 5-ки юбилейлиг аныяк эртемденнер хуралынга киржириниң сертификадын тывыскан.
Кордакчылар аразынга “Бойдус эртемнери” деп номинацияга ТывКУ-нуң бүдүрүлге технологиязы болгаш көдээ ажыл-агый продукциязының болбаазырадылга кафедразының башкызы Ольга Бондаренко тиилээн. “Аныяк тергиин эртемденнер” деп мөөрейниң шупту киржикчилериниң аразынга ооң баллдары эң хөй болган. Ольга Бондаренконуң эртем ажылы чугула болгаш онза. Ол тыва уксаалыг малдың эъдиниң болгаш сүдүнүң шынарын бүрүнү-биле шинчилеп турар. Ылаңгыя сүт-биле холбаалыг шинчилелдери Россияның эртемденнер чөвүлелдериниң бедик үнелелин алган. Ольга Бондаренко Тываның күрүне университединге башкылаар мурнунда Кызылдың сүт заводунга технолог кылдыр ажылдап турган. Аңгы-аңгы кожууннардан инектерниң сүттери ылгалып турарын ол эскерген. Чижээ, Тываның бода малының сүдү үстелчек, ынчалза-даа белок бүдүмели эвээш. Ынчангаш өске хоорайларда дег кадыг быштак кылдынмас. Үстелчек чылдагааны — бистиң бойдузувустуң байдалындан хамаарылгалыы. Агаар соок болгаш, инектер бодунга чылыгны тудар дээш, хөй үстү үндүрүп турар. Ол ышкаш аныяк эртемден тыва уксаалыг бода малды база шинчилеп турар. Ольга Бондаренко база Сочи хоорайга болуп эртер 5-ки юбилейлиг аныяк эртемденнер хуралынга киржир эргени чаалап алган.
Ол ышкаш аныяк эртемденнер аразынга “Гуманитарлыг болгаш хөй-ниити эртемнери“ деп номинацияга Тываның Чазааның чанында Тываның гуманитарлыг болгаш социал-экономиктиг шинчилелдер институдунуң, социал шинчилелдер төвүнүң удуртукчузу, политиктиг эртемнер кандидады Алия Сат шылгарап үнген. Ол 30 ажыг эртем ажылдарының автору, алдызын янзы-бүрү эртем сеткүүлдеринге 2024 чылда парлаткан. Ол ажылдарында кол кичээнгейни Тываның төөгүзүнүң амгы политиктиг амыдыралынче угландырган. Алия Саттың ажылдары соңгулдалар үезинде улуг хереглелдиг деп эксперттер демдеглээн.
Аныяк эртемденнерниң шинчилелдери бот-боттарындан ылгалып турар, дөмейлешкек ажылдар барык чок. Мөөрейниң шупту киржикчилери тускай сертификаттарны алган.
Олча ОНДАР.
Авторнуң тырттырган чуруу.
“Шын” №6 2025 чылдың февраль 20
