Июнь 13-те ТР-ниң культура сайыды Виктор Чигжит “Аян” вокал-инструменталдыг ансамбльдың киржикчилери-биле ужурашкан. Ол ужуражылганы кылырынга эрткен хүннерде “Новая звезда–2024” телемөөрейге “Аян” ВИА-ның тергиин чедиишкинниг киржилгези чылдагаан болган. Аңаа “аяннар” телетөлевилелге киржилгезиниң дугайында таныштырганнар:
– Бүгү-россия чергелиг чылдың болуп турар мөөрейге Россияның 89 регионундан эң-не шыырак дээн шилиттинген ыраажылар киришкен. Түңнел чадазында 19 шилиттинип арткан улус аразынче бистиң бөлүүвүс база кирген. Оларның аразындан жюриниң эң-не бедик үнелелин — 100 баллды алган 6 күүседикчи аразынче киргенивиске өөрүп турдувус. Бо телемөөрейде чаңгыстың азы бөлүктүң күүселдези деп ылгавас, чаа ырлап чоруур аныяктарны деткиир сорулгалыг мөөрей дээрзин жюри кежигүннери чугаалап турдулар.
Түңнелинде, Тула облазындан Анна Вайвод деп ыраажыны тиилекчи деп чарлады. Жюри кежигүннери аразында тиилекчилерни илередирде, элээн маргышкан дугайында биске Юрий Николаев (жюри кежигүнү) чугаалады. Бистиң бөлүктүң деңнели делегей чергелиг өскен, ынчангаш аныяктарга оруктан берзин дээн болган. Ол ышкаш Тываның Баштыңынга эки күзээшкиннерим дамчыдып көрүңер дээш, “Тывага чаңгыс-даа барбаан-даа болзумза, силерниң республикадан бо мөөрейде киржип кээп турар салым-чаяанныгларны деткип турар мен. Бо удаада силерниң бөлүк, шынап-ла, шыырак кириштиңер” дээн – деп, “Аян” ансамблиниң уран чүүл удуртукчузу, Тываның алдарлыг артизи Сайзана Сюрюн чугаалаан.
Виктор Чигжит “Аян” ансамблиниң киржикчилериниң ажылдап турар чери Тываның В. Халилов аттыг күрүне филармониязында ап турар акша-шалыңының дугайында болгаш ойнап турар хөгжүм-херекселдериниң амгы байдалынга хамаарышкан айтырыгларга доктаап, чугаалашкан. Ансамбльдиң хөгжүмчүзү Алена Монгуш ойнап турары хөгжүм херексели эргижирээш, ам шуут ойнаар арга чок апарганын дыңнаткан. Виктор Чигжит “Аян” ансамблиниң хөгжүм херекселдерин чаартып алырының дугайында айтырыгны эрткен чылда-ла чугаалашкан болгаш, бо чылын 800 муң рубльди ынаар углаары-биле аңгылаанын чугаалаан. Чүгле ол хары угда болдунмас, Тываның өске коллективтериниң бо талазы-биле айтырыгларын деңге шиитпирлээри-биле, оочур ёзугаар шилчидип эгелээринге белеткеп турарын дыңнаткаш, Россия чергелиг телетөлевилелге Тываның адын бедик тудуп киришкени дээш “Аян” ансамблинге 300 муң рубльдиң сертификадын тывыскан.
Оон аңгыда, сураглыг ансамбльдиң чаа салгалының келир үеде планнарының дугайында сайыт сонуургаан. “Аяннар” бо күзүн 45 чыл оюн демдеглээр харыысалгалыг хемчегге белеткенип турарын чугаалааннар. Виктор Чигжит оларны деткип, юбилейлиг хемчегге шыңгыы белеткенирин күзээш, сураглыг “Аян” ансамблиниң баштайгы салгалын, ооң тургузукчуларын шуптузун хүндүткел-биле адап, оларның ырлажып турган ырларын амгы репертуарындан дүжүрбезин “аяннардан” дилээн.
Ол ышкаш ансамбльдиң бүгү хоочуннарын юбилейлиг хемчегже чалап, шуптузун киириштирери чугула дээрзин сайыт сагындырган. Чүге дээрге ыраккы 1977 чылда Тывага бир дугаар тургустунган “Аян” вокал-инструменталдыг ансамльдиң эрткен оруу байлак, республиканың культура амыдыралында көскү исти арттырган. Чаа-ла тургустунган коллектив ийи чыл болганда, 1979 чылда, Сочиге болган Бүгү-россия чергелиг эстрада ырларының мөөрейинге лауреаттар болганы ынчангы бөдүүн үеде төөгүлүг чедиишкин кылдыр санадып турган, ынчалдыр арткан-даа. Шак ындыг бедик хей-аът көдүрлүүшкүн-биле эгелээн “аяннар” өске-даа фестивальдарга, мөөрейлерге Тываның адын диңмиттиг алдаржыдып, каш-даа удаа лауреаттар болуп, боттарының бедик профессионал деңнелдиин чедиишкинниг көргүзүп, чоннуң ынак ансамбли апарган.
Коллектив 1979 чылда Ленконцертте Исаак Штокбантының чогаадыкчы мастерскаязынга стажировканы база эртип турган. Аныяк “аяннарны” Е. Воробей, Ю. Гальцев, Г. Ветров дээн ышкаш сураглыг артистер ол үеде башкылап турганы солун.
Тываның эстрада уран чүүлүнүң баштайгылары кылдыр төөгүже кирген алдарлыг ансамбльдиң коллективиниң киржикчилерин бо хүнде хүндүткел-биле адаары чөптүг. Олар кымнарыл дээрге, РФ-тиң алдарлыг артизи, Тываның улустуң хөөмейжизи Кайгал-оол Ховалыг (ыраажы, хөөмей, игил), РФ-тиң алдарлыг артизи, Тыва АССР-ниң болгаш Тыва Республиканың алдарлыг артизи Демир-оол Кежиктиг (ыраажы), Тыва Республиканың алдарлыг артистери Галина Сюрюн, Надежда Шойгу (ыраажылар), Марина Күжүгет (ыраажы), Тыва Республиканың алдарлыг артизи Михаил Айыжы (үрер хөгжүм), Тыва Республиканың алдарлыг артизи Олег Сарыглар (гитара), ТР-ниң алдарлыг артистери Александр, Саян Бапа алышкылар, Владимир Табуев (үрер хөгжүм), Андрей Богданов (соктаар хөгжүм) олар-дыр.
2016 чылда ажыл-агыйның янзы-бүрү чылдагааннары тургустунуп келгенде, “Аян” ансамблин тарадыр ужурга келген. Ынчалза-даа 2022 чылда көңгүс аныяк, хөйге билдингир апарган ыраажылар, хөгжүмчүлер алдарлыг “Аян” ансамблиниң үшкү салгалы болуп, ансамбльди катап тургузуп эккелген.
Бо хүнде “Аян” вокал-инструменталдыг ансамбльдиң адын сыкпайн, улаштыр бедик тудуп чоруур коллективинде ТР-ниң алдарлыг артизи Сайзана Сюрюн (уран чүүл удуртукчузу), ТР-ниң улустуң хөөмейжизи Ай-Хаан Ооржак (ыраажы болгаш хөөмейжизи), каш удаа Россия чергелиг телетөлевилелдерге киржип, тиилеп-даа турган, хөй кижиниң сонуургалын чаалап алган Ай-кыс Кыргыс (ыраажызы), Наиль Салчак (гитара), Алена Монгуш (клавиша), Аңгыр-оол Ондар (бас-гитара), Ачыты Кара-Сал (соктаар хөгжүм) олар киржип турарын сагындыраал.
Бо демниг коллектив сураглыг ансамбльдиң 45 чыл оюн уткуштур баштайгы альбомун белеткээш, винил пластинкага үндүрер деп турар. Ол альбом күзүн үнүп кээр дээрзин “аяннар” ужуражылга үезинде дыңнаткан.
“Звезда” телеканалга чылдың болур ыраажылар мөөрейинге аңгы-аңгы чылдарда Тываны төлээлеп Бады-Доржу Ондар, Ай-кыс Кыргыс, Сайзана Сюрюн, Белла, “Айыжылар” болгаш өске-даа ыраажылар киржип турган.
2024 чылдың февральда “Аян” сураглыг ансамбльдиң чаа салгалы “Новая звезда–2024"-түң түңнел чадазынга чедир киришкеш, июнь 9-та 100 баллды чаалап алган эң тергииннер аразынче киргени улуг тиилелге.
Карина МОНГУШ.
Чуруктарны ТР-ниң Культура яамызының сайтызындан алган.
“Шын” №44 2024 чылдың июнь 15
