2016 чылдың январь 18-те Тыва Республиканың Чазааның Чарлыы ёзугаар ноябрь 1-ни Тыва дыл хүнү кылдыр чарлап доктааткан. Бо болуушкун тыва чоннуң культура болгаш сагыш-сеткил өнчүзү, ооң байлаа болур тыва дылды камгалап-кадагалаар, деткиир база сайзырадыр сорулга-биле доктааттынган. Тыва дыл хүнүн тургузар дугайында эгелекчи саналды Тываның улустуң чогаалчызы Александр Александрович Даржай саналдап киирген.
Тыва дыл хүнүнге тураскааткан янзы-бүрү хемчеглер ийи-үш ай дургузунда болуп кээр, аңаа республиканың бүгү чурттакчы чону идепкейлиг киржип турар. Ылаңгыя «Улусчу диктантыны» эрттирери чаңчыл апарган. Национал школа хөгжүдер институт тыва дылдың дугайында билиглерниң деңнелин хынаар, төрээн дылга чугаалажыр база ону өөрениринче кыйгырар сорулга-биле, албан черлериниң, хоойлу-дүрүм органнарының, күүсекчи болгаш суд эрге-чагыргазының ажылдакчыларының база күзелдиг кижилерниң аразынга диктантыны эрттирип турар.
Бо чылын диктантыны Александр Даржайның XX чүс чылдың 1989 чылда парлаттынган «Ѳнчү» деп шүлүүнде «Тыва дылың, тыва чонуң, Тыва чериң – ожууңнуң үш ыдык дажы ол-дур, оглум…» дээн кайгамчык одуруглары-биле эгелээн.
Чыл келген тудум, «Улусчу диктантының» киржикчилериниң саны немежип турар. Чижээлээрге, эрткен чылын ук хемчегге 2000 ажыг кижи киришкен.
Бо чылын база Тыва дыл хүнүнге тураскааткан янзы-бүрү мөөрейлерни, конференцияларны, "төгерик столдарны" чарлаан.
Ноябрь 1-де Тыва үндезин культура төвүнге «Тыва дыл – чоннуң культуразын бедидер болгаш суртаалдаар чугула чепсек: ону сайзырадыр болгаш камгалап арттырар оруктары» деп «төгерик столду» Национал школа хөгжүдер иститут удуртуп эрттирер.
Ол-ла хүн Улусчу чогаадылга бажыңынга Тываның чогаалчылар эвилелиниң 80 чылдаанынга тураскааткан «Тыва дыл – чоннуң өнчүзү» VII шуулган болур. Аңаа «Тыва бижиктиң үндезиннери», «Тыва чогаал» деп делгелгелерни организастаар. Ооң-биле чергелештир орус, совет болгаш делегей поэзиязының тыва дылга очулдурган шүлүктериниң уран номчулга мөөрейиниң киржикчилерин видеороликке бараалгадыр.
Ол ышкаш филология эртемнериниң кандидады У.А. Донгак «Тыва литература – Чогаалчылар эвилелиниң удуртулгазында», Национал библиотеканың директорунуң оралакчызы А.К. Аракчаа «А.С. Пушкин аттыг Национал ном саңының чурт-шинчилел талазы-биле ажыл-чорудулгазы» база Тываның чогаалчылар эвилелиниң баштаар чериниң даргазы С.С. Комбу «Тыва чогаалчыларның дылдың хөгжүлдезинге үлүг-хуузу» деп илеткелдерни кылыр.
Шуулганның бир онзагай кезээ — күрүне шаңналдарын байырлыг байдалга тыпсыры. Аңаа эң-не төлептиг тыва дыл башкыларын, дыл эртемденнерин болгаш чогаалчыларны шаңнап-мактаар.
Бо чылдың октябрь–ноябрь айларында ТР-ниң Өөредилге, Культура яамылары, ТР-ниң Националдар херектериниң талазы-биле агентилели, ТГШИ, Тываның күрүне университеди база муниципалдыг тургузуглар тыва дылга тураскааткан янзы-бүрү мөөрейлерни организастаар.
Бо айлар дургузунда республикага өөредилгелиг акциялар, диктантылар, семинарлар база болгулаар. ТывКУ-нуң социал четкилеринге «Төрээн чуртувусту, дылывысты база төөгүвүстү өөренип тур бис» деп акцияны, Национал музей «Тыва дылым – чоргааралым» деп квест-оюнну, Национал библиотека студентилер аразынга «Тыва улустуң тоолчургу чугаалары» деп номчулгаларны, Кызылдың башкы колледжи эге класстар башкыларынга «Эге класстарга тыва дылды башкылаарының чугула айтырыглары» деп семинарны эрттирер.
Ооң-биле чергелештир Тыва дыл хүнүнге тураскааткан делгелгелер, чогаадыкчы кежээлер, чогаалчылар-биле ужуражылгалар, литературлуг кежээлер, тыва дыл өөренириниң талазы-биле бөлүк дамчыдылгалар, тыва шиилер болгаш тыва кинолар көрүлделери база болур.
А. АРАКЧАА белеткээн.